O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

 

---

19 
2. Mehnat ta‟limining optimallashtirilganlashtirilgan mazmunini
tanlashning pedagogik hamda psixofiziologik asoslari 
Inson uning xar tomonlama uyg‗un kamol topishi va faravon shaxs 
manfatlarini ro‗yobga chiqarishning sharoitlarini va ta‘sirchan mexanizmlarni 
yaratish eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulk atrofning andozalarini o‗zgartirish, 
Respublikada amalga oshiralayotgan isloxotlarning asosiy maqsadi va 
xarakatlantiruvchi kuchidir. Xalqning boy intellektual merosi va umum bashariy 
qadriyatlar asosida zamonaviy, madaniy, iqtisodiy fan texnika, texnologiyalarning 
yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish 
O‗zbekiston taraqqiyotining muxim shartidir.
«Kadrlar tayyorlashning milliy dastu‖
2
ta‘lim-tarbiya O‗zbekiston 
Respublikasi Ta‘lim to‘g‗risidagi qonunining qoidalariga muvofiq xolda 
tayyorlangan bo‗lib, milliy tajribalarning taxlili va ta‘lim tizimidagi, jaxon 
miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb hunar 
madaniyatiga ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy xayotda mustaqil 
ravishda mo‗ljalni to‗g‗ri ola bilish maxoratiga ega bo‗lgan istikbol vazifalarini 
ilgari surish va xal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga 
yo‗naltirilgandir. Bugungi kundagi umumiy o‗rta ta‘lim o‗quvchilari ertangi 
kunning yetuk mutaxasislari va ziyolilari sifatida o‗sib kelayotgan avlod ongi va 
ruxiyatiga adolatli vatan bilan faxrlanish, ertangi kunning yetuk insonlari, ertangi 
kunga ishonch, milliy g‗urur, iftixor tuyg‗ularini singdirishda shaxsiy o‗rnak 
na‘munasi bilan o‗z xissalarini qo‗shmoqlari shart. Chunki ziyolilikning muxim 
belgisi umuminsoniy qadriyatlarni bilish, ularni kadrlash, o‗z kasbi sir-
asrorlarining chukur bilimdoni va moxir ustasi bo‗lish kasb etikasi, pedagogikasi 
va psixologiyasi asoslarini tulik anglash va ularni o‗z faoliyatida qo‗llashdir. 
Demak yangi zamon kishisi o‗z-o‗zini va o‗zgalarni psixologiyasini moxir 
bilmog‘i kerak bo‗lsa, umumiy o‗rta ta‘limda o‘qitiladigan mehnat ta‘limi fanining
2
Karimov I.A. Barkamol avlod-O‗zbekiston taraqqiyotining poydevori: O‗zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX 
sessiyasida so‗zlagan nutqi, 1997 yil 29 avgust.-T.: 1998.-64 b.

---

20 
optimallashtirilganlashtirilgan mazmunini tanlashning pedagogik hamda
psixofiziologik asoslarini belgilyadi. 
Umumiy o‗rta ta‘limning maqsadi ishtirokchilarni madaniy va maishiy, xalq 
xo‗jaligining turli sohalarida faoliyat ko‗rsatish uchun zarur bo‗lgan fan 
asoslarining tizimli bilimlari, mahorat va malaka bilan qurollantirishdan hamda 
maxsus ta‘lim olish (kasb-hunar, texnik, o‗rta, oliy) imkoniyatini yaratishdan 
iboratdir.
Umumiy o‗rta ta‘lim tizimi boshlang‗ich (1-4- maktab sinflari) va o‗rta (5-9- 
maktab sinflari) ta‘limga bo‗lingan. 
Har bir umumta‘lim maktabi ikkala pog‗onada umumiy o‗rta ta‘limni amalga 
oshiradi. Bu boshlang‗ich maktabda bitiruvchilarning to‗liq hisobini olib borishni 
va umumiy o‗rta ta‘lim tizimida uzluksizlikni ta‘minlaydi. 
Umumiy o‗rta ta‘lim kerakli bilim hajmi, mustaqil fikrlash qobiliyatini 
rivojlantirish, tashkiliy mahorat va amaliy tajriba poydevorini qo‗yib, boshlang‗ich 
professional 
yo‗nalishni 
va ta‘limning keyingi pog‗onasini tanlashda 
ko‗maklashadi. 
Uquv fanlari, umumiy ta‘lim dasturlari ro‗yxati, o‗quv vaqtining davomiyligi 
bazisli uquv reja va umumiy o‗rta ta‘limning davlat ta‘lim standartlari bilan 
belgilanadi. 
Umumiy o‗rta ta‘lim DTS
3
o‗quvchilar umumta‘lim tayyorgarligiga, 
saviyasiga qo‗yiladigan majburiy minimal darajani belgilab beradi. DTS ta‘lim 
mazmuni, shakllari, vositalari, usullarini, uning sifatini baholash tartibini 
belgilaydi. 
Ta‘lim mazmunining o‗zagi hisoblangan DTS asosida mamlakat hududida 
faoliyat ko‗rsatayotgan turli muassasalarida ta‘limning barqaror darajasini 
ta‘minlash sharti amalga oshiiriladi. DTS o‗z mohiyatiga ko‗ra o‗quv dasturi 
nizomlar va boshqa meyoriy xujjatlarni yaratish uchun asos bo‗lib xizmat qiladi.
3
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta‘limi vazirligi Respublika ta‘lim markazi. Uzviylashtirilgan Davlat ta‘lim 
standarti va o‘quv dasturi. Mehnat ta‘limi tasviriy san‘at, chizmachilik, musiqa madaniyati, jismoniy tarbiY.
(1-9 sinflar). Toshkent. Orginal maket ―Ma‘rifat - Pres‖ 2010 y.290 b.

---

21 
Umumiy o‗rta ta‘limning DTS o‗zining tuzilishi va mazmunigsha ko‗ra 
davlat, hudud, maktab manfaatlari va vositalari muvozanatini aks ettiradi hamda 
eng asosiysi o‗quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari 
ustivorligidvan kelib chiqadi.
DTS bajarish O‗zbekiston respublikasi hududida faoliyat ko‗rsatayotgan 
mulkchilik shakli va idoraviy bo‗ysunishidan qat‘iy nazar barcha ta‘lim 
muassasalari uchun majburiydir.
Bu DTS
4
umumiy o‗rta ta‘lim maktablari uchun o‗quv dasturi, o‗quv metodik 
qo‗llanma, darslik va boshqa meyoriy materiallarni ishlab chiqish, o‗quv tarbiya 
jarayonini tashkil etish, hamda ilmiy tadqiqotlar olib borish uchun zarur bo‗lgan 
meyoriy hujjatdir.
Umumiy o‗rta ta‘lim maktabida mehnat ta‘limi fanini o‗qitishning maqsadi - 
o‗quvchilarni aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari hamda kasblar turlari 
bilan tanishtirish, ularda dastlabki mehnat ko‗nikmalari va malakalarini, mehnatga 
qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish, ularni mehnat va kasblarni qadrlash, 
ularni ahamiyatini tushuntirishga o‗rgatish hamda kasb tanlashga tayyorlash orqali 
ularning kasbgacha bo‗lgan tayyorgarliklarini amalga oshirishdan iborat.
Umumiy o‗rta ta‘lim maktablarining o‗quv rejasida mehnat ta‘limi o‗quv 
faniga 1-4 sinflarida haftasiga bir soatdan, 5-7 sinflarida haftasiga ikki soatdan va 
8-9 sinflarida haftasiga bir soatdan, jami 408 soat vaqt ajratilgan.
Ushbu yo‗nalishlarning har biri yuzasidan quyidagi bilimlar bo‗yicha o‗zaro 
uyg‗unlashtirilgan nazariy bilimlar beriladi va amaliy ish ko‗nikmalari 
shakllantiriladi.
Xususan, o‗quvchilarni mehnat ta‘limi sohasida amaliy zamini bilan bir 
qatorda yangi kompyuter axborot texnologiyasini ishlab chiqdi va bu jarayonni 
joriy etish zarur tadbirlardan biri bo‗lib qoldi. Mazkur maqsadga erishishga 
qo‗shimcha 2004 yil 20 fevralda qabul etilgan O‗zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2004-2009 yillarda maktab ta‘limini rivojlantirish Davlat 
4
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta‘limi vazirligi Respublika ta‘lim markazi. Uzviylashtirilgan Davlat ta‘lim 
standarti va o‘quv dasturi. Mehnat ta‘limi tasviriy san‘at, chizmachilik, musiqa madaniyati, jismoniy tarbiY.
(1-9 sinflar). Toshkent. Orginal maket ―Ma‘rifat - Pres‖ 2010 y.290 b.

---

22 
umummilliy dasturida‖ davlat siyosati strategiyasi sifatida e‘tirof etildi. Ta‘limni 
modernizatsiyalash strategiyasining asosiy natijasi maktab bitiruvchilari qobiliyati, 
bilim, ko‗nikma va malakalari, kasbiy tayyorgarligida namoyon bo‗ladi 
Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, ta‘lim mazmunini yangilash deganda 
ta‘limning amaldagi mazmunidan voz kechish, degan fikr tushunilmaslik kerak. 
Ta‘lim mazmunini birinchi navbatda fan-texnika, ishlab chiqarish hamda jamiyat 
hayotining ijtimoiy, siyosiy, ma‘naviy o‗zgarishlarini o‗zida ifodalay olishi kerak. 
Shundagina ta‘lim o‗quvchi shaxsiga nisbatan rivojlantiruvchi xarakter kasb etishi 
kerak.
Ta‘lim jarayoni yakunida ko‗zda tutilgan natijalarga, erishish uchun 
quyidagilarni amalga oshirish lozim: 
1.
O‗quv rejasida ortiqcha o‗quv yuklamalarining miqdorini kamaytirish, 
ya‘ni takror va adekvat o‗quv materiallarini integrallashtirishga erishish. 
2.
Shaxsga yo‗naltirilgan ta‘lim jarayonini tashkil etishdan iborat. 
3.
Talim mazmuni o‗quvchilarni rivojlantiruvchi ahamiyat kasb etishi, 
ularning yoshiga mosligi bilan belgilanishini ta‘minlash.
Mehnat ta‘limining optimallashtirilganlashtirilgan mazmunini tanlashning 
pedagogik hamda psixofiziologik asoslari mazmunida o‗quvchilarning bilim, 
ko‗nikma va malakalarni egallashlarida ularning yosh xususiyatlar psixofizologik 
holatlarining o‗zgarishlari, fani o‗zlashtirish darajalari tushunilib o‗quvchining 
bilim olishi, elementar tajriba va malakaga tayanib biror ishni muvaffaqiyatli 
bajarish imkoniyati tushuniladi. Orttirilgan bilimlar o‗quvchi xatti-harakatining 
nazariy asosi hisoblanadi. Bilimlarga asoslanib xatti-harakatlarning ketma-ketligi, 
alohida bosqichlari fikran hayoldan o‗tkaziladi. Elementar tajriba o‘quvchilarida 
aynan biror faoliyat haqida aniq tasavvur hosil qilish imkonini beradi. Biror kasb 
yoki faoliyat haqida tasavvurga ega bo‗lishda elementar tajriba bilan birga 
boshqalarning tajribasini tasavvur qilish ahamiyat kasb etadi. Bu yerda 
pedagogning shaxsiy namunasi, novator ishchi, xizmatchilarning ilg‗or tajribasi, 
yetuk olim ijodkorlarning ish jarayoni misol bo‗la oladi. 

---

23 
Boshqalarning tajribasini o‗zida singdirishning asosiy sharti o‗quvchining 
o‗zida elementar tajribaning bo‗lishidir. Bunday tajriba o‗quv mehnati, aqliy 
mehnat, ijodkorlik, ratsionalizatorlik yoki oddiy mehnat operatsiyalarini bajarilishi 
bilan bog‗liq bo‗lishi mumkin. Bunday elementar tajriba bo‗lmasa xech qanday 
ta‘lim natija bermaydi. Berilayotgan ta‘limni qabul qilish uchun o‗quvchi 
boshqalar tajribasini o‗zining shaxsiy tajribasi bilan qo‗shishi kerak. 
Mehnat ko‗nikmalarini shakllanish jarayonida o‗quvchilar ko‗rish yoki 
eshitish orqali faqat harakatlarning qanday bajarilishi xaqida tasavvurga ega 
bo‗ladilar. Bu faqat namuna, bajarilishi kerak bo‗lgan ish xaqidagi kirish 
instruktaji xisoblanadi. Ko‗nikmaning shakllanishi uchun o‗quvchi bu xarakatlarni 
o‗zi bajarib ko‗rishi shart. O‗quvchi bu harakatlarni ko‗rishi jarayonida 
boshqalarning tajribasi o‗zining shaxsiy tajribasiga aylana boradi. Harakatlar 
tartibga tusha boshlaydi. O‗quvchi harakat strukturasi haqida amaliy tasavvurni 
egallaydi. Oldingi harakatlar ayrim, har bir keyingi xarakat oldidan o‗ylash, 
chamalash, solishtirish orqali yuz beradi. Ta‘limning turli bosqichlarida 
o‗quvchilar mehnat ko‗nikmalarining darajasi xar xil bo‗ladi. Malaka bilimlarga 
asoslanib mashq yordamida aylangan faoliyatning avtomatlashgan komponenti 
hisoblanadi. Malaka tez va aniq bajarish bilan bog‗liq bo‗lgan ko‗nikmalarning 
avtomatlashgan elementlari sanaladi. 
O‗quvchilarning murakkab mashqlarni bajarishi davomida oddiy ko‗nikmalar 
murakkab ko‗nikmalarga aylana boshlaydi. Shu bilan birga hamma bilimlar ham 
ko‗nikmaga aylanavermaydi. Malakalar bajarilayotgan faoliyatning faqat mahorat 
tomonini, ya‘ni ayrim harakatlarni ifodalaydi. Butunicha faoliyat esa elementar 
ko‗nikma va elementar ko‗nikmalardan iborat bila turib bajariladigan murakkab 
ko‗nikmalarga asoslanib bajariladi. Mehnat ko‗nikmalarining shakllanishi uchun 
faqat tafakkurning yoki aqliy faoliyatning o‗zigina yetarli emas. 
O‗quvchilarda 
murakkab 
ko‗nikmalarning, 
umumlashgan 
safarbar 
ko‗nikmalarnnng shakllanishi uchun ular bevosita amaliy mehnat faoliyatida, uzoq 
payt mashq bajarishda qatnashishlari shart. 

---

24 
Albatta, o‗quvchilarni kasbga tayyorlashda ko‗zda tutilgan va o‗quv rejasida 
mo‗ljallangan hamma ko‗nikma va malakalarni yetarli darajada shakllantirishning 
ba‘zi obektiv sabablarga ko‗ra (o‗quv jihozlarning yetarli emasligi, 
o‗quvchilarning tabiiy o‗ziga xosligi va hokazolar) iloji bo‗lmas. Shuning uchun 
ham o‗quvchilarda umumlashgan texnologik ko‗nikma va malakalarning 
shakllangan bo‗lishiga erishish lozim. 
Mehnat ta‘limining optimallashtirilganlashtirilgan mazmunini tanlashning 
pedagogik hamda psixofiziologik jarayonida ularning yosh, psixologik va 
fiziologik imkoniyatlarini inobatga olish asosida ish ko‗rish maqsadga muvofiqdir. 
Zero, har bir kasb yoki hunar o‗ziga xos bo‗lgan xususiyatlarga ko‗ra uni yo‗lga 
qo‗yayotgan mutaxassisdan muayyan sifatlarga ega bo‗lishni taqozo etadi.
Yosh va psixologik xususiyatlariga ko‗ra o‗quvchilar mehnat ta‘limi 
darslarida turli mehnat faoliyati turlari va ularni tashkil etish asoslari borasidagi 
nazariy va amaliy bilimlarni puxta o‗zlashtirish imkoniyatiga egalar. Zero, yosh va 
psixologik xususiyatlari o‗quvchilarda ma‘lum yo‗nalishlarda faoliyat yuritish 
borasida o‗zini sinab ko‗rish, o‗z kuchini namoyish etish, o‗z-o‗ziga ishonchni 
namoyish etish hissining qaror topishiga zamin hozirlaydi.
Psixologiya fani bo‗yicha olib borilgan tadqiqotlar natijalaridan bizga yaxshi 
ma‘lumki, o‗quvchilarda ijtimoiy borliqda ro‗y berayotgan voqea-hodisalarni 
kuzatish, ularning mohiyatini anglash hamda ularga nisbatan shaxsiy munosabatni 
bildirish va baho berish istagi kuchli bo‗ladi. O‗quvchilar o‗smirlardan farqli 
ravishda turmushda o‗z o‗rnini topishga intila boshlaydilar, ularda muayyan kasb 
yoki hunar asoslarini o‗rganishga bo‗lgan intilish yuzaga keladi va ular muayyan 
mutaxassislik yo‗nalishlarida kasbiy faoliyatni yo‗lga qo‗yish borasidagi kelajak 
rejalarini tuza boshlaydilar. Ular ijtimoiy jarayonlarda faol ishtirok etish, shaxsiy 
imkoniyatlarini namoyish etish, aksariyat holatlarda jasorat, mardlik namunalarini 
ko‗rsatishga intiladilar. Biroq o‗quvchilardagi jo‗shqin kuch-g‗ayrat, shijoat, 
mardlik va qahramonlik namunalarini ko‗rsatishga bo‗lgan intilish, aksariyat 
holatlarda atrof-muhitga, ijtimoiy voqea-hodisalar hamda kishilarga nisbatan 
romantik munosabatda bo‗lish, shuningdek, ularning yetarli darajada hayotiy 

---

25 
tajribaga ega emasliklari, o‗z bilimlariga ortiq darajada baho berishlari aksariyat 
hollarda ular tomonidan ma‘lum xatolarga yo‗l quyilishiga sabab bo‗ladi. 
O‗qituvchining 
ijodiy 
individualligi 
uning 
individual 
xususiyatlari 
(fikrlashning ilmiy tarkib topganligi, ishga ijodiy yondashishi, o‗z imkoniyatlarini 
ro‗yobga chiqarishga intilishi va boshqalar)ning rivojlanish darajasi bilan 
belgilanadi. Mehnat ta‘limi fan o‗qituvchisining ijodiy individualligini 
rivojlantirish va takomillashtirishning psixologik-pedagogik shart-sharoitlari 
qarama-qarshiligini his qilish, ularning yechimini topish uchun esa o‗ziga xoslik va 
maqsadga muvofiqlik kabi kasbiy xislatlarning tarkib topishida namoyon bo‗ladi. 
O‗quvchilarning o‗quv materialini o‗zlashtirishi ularda fikrlash jarayonining 
samaradorligi, shu o‗quv materialidan mehnat ta‘limi fani uchun zarur bo‗lgan 
xulosalarni chiqara bilishi, o‗quv materialini umumlashtira olishi, maqsadiga 
erishuvchanligi, o‗z fikrida qat‘iy turishi, o‗quv materialining ta‘lim jarayonidagi 
kamchiliklarni to‗ldirishga yordam berishi ham inobatga olinishi zarur. Shuning 
uchun o‗quv materialining ilmiy, ta‘limiy-didaktik va axloqiy talablarga javob 
beradigan qilib tanlanishi o‗quvchilarning ertangi bilim saviyasi, kelajakda 
amaliyotdagi yutug‗i, shaxs sifatidagi takomili majmuasi hamdir.
Demak, mehnat ta‘limi fanini o‗qitishda psixologik – pedagogik 
qonuniyatlarni hisobga olinishi bevosita o‗quvchining bilim, ko‗nikmalarini va 
malakalarini yuzaga kelishi va rivojlanishida muhim ahamiyatga ega ekan. 
O‗quvchining bilim, malaka va ko‗nikmalarini yuzaga kelishi – bu o‗quv 
tarbiyaviy jarayonga o‗zining faol munosabatlarini bildirib, qo‗yilgan maqsad va 
vazifalarni amalga oshirishda ijtimoiy – iqtisodiy nuqtai nazardan yondoshib, 
komil inson sifatlari bilan birga aqliy kasbiy tafakkurini rivojlantirishga yordam 
beruvchi faoliyatdir. Shuning uchun ham ko‗nikma va malakani shakllantirishda, 
albatta, har tomonlama takomillashgan chuqur ilmiy bilim zarurdir.
5
mehnat ta‘limi 
darslarida o‗quv fan dasturining optimallashtirilgan mazmunda beriladigan 
bilimlarning o‗ziga xos sintezini aniqlash va bu sintezda qatnashayotgan 
5
Abdurazzoqov O. ―Umumta‘lim maktablarida inklyuziv ta‘limni joriy etish muammolari‖, ―Umumta‘lim 
maktablarida psixologik-pedagogik xizmat ko‗rsatish samaradorligini oshirish, uzluksiz kasb-hunarga yo‗naltirish 
istiqbollari‖ respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to‗plami, Toshkent 2013 y.

---

26 
bilimlarning tabiati, ularning o‗zaro aloqadorligi, tuzilishi va boshqa fanlar bilan 
aloqadorligi haqida ma‘lumotlarning ta‘lim jarayonida berib borilishi maqsadga 
muvofiqdir. 
Shu sababli har bir o‗quvchi uchun o‗rganilishi lozim bo‗lgan bilimlar 
to‗plamiga nisbatan uni o‗zlashtirish darajasi kasbiy xarakterga egadir. 
Boshlang‗ich holatda bilimlar ketma-ketligi va o‗zaro bog‗liqligi didaktik ko‗rinish 
kasb etadi. U bo‗linmagan yoki bo‗linishga loyiq bo‗lmagan voqelik hodisalari 
modeli ko‗rinishida qatnashib, qandaydir, nazariyani yoki o‗zini namoyon 
etishning boshlang‗ich holatini ifoda etib, bevosita uni bilishga imkoniyat yaratib 
beradi. Bunda biror-bir model ustida tahliliy fikr yuritish va xulosa chiqarish 
ishlarining olib borilishi, komponentlarning o‗zaro bog‗liqligi, ma‘lum va 
noma‘lum tarkibiy qismlar orasidagi bog‗lanishlarda empirik (tajriba, amaliy 
faoliyat) tarafdori qonuniyatlarning mavjudligi kuzatiladi va shu asosda to‗g‗ri 
xulosalar chiqarishga harakat qilinadi. Bunday bilim va malakalarning 
shakllantirilishi texnik masalalarni hal qilishda muhim ahamiyatga ega bo‗lib, 
o‗quvchining texnologik bilimlari tizimida yetakchi o‗rinda turadi. 
Tadqiqotimiz obekti bo‗lgan – Umumiy o‘rta ta‘limda mehnat ta‘limining
optimallashtirilganlashtirilgan mazmunini tanlashning pedagogik hamda
psixofiziologik asoslarini aniqlashda, shuningdek mehnat ta‘limining
optimallashtirilganlashtirilgan mazmunida bilim, ko‗nikma va malakalarni 
shakllantirishda psixofiziologik holatni, ahamiyatini o‗rganish muhim jarayon 
bo‗lib, bu jarayonni tasavvur qilish qiyin. Yuqoridagi tahlillarga asoslangan holda, 
o‗z tadqiqotlarimizda mehnat ta‘limining optimallashtirilganlashtirilgan
mazmunda o‗qitishning ahamiyatini o‗rganishda mazmun va hajm mutanosibligini 
ta‘minlash kerak. Mazmun kattalashib ketsa, hajm torayadi va aksincha.
Yuqoridagi fikrlardan shunday xulosa chiqarish mumkinki tadqiqotlarimizda 
mehnat ta‘limini optimallashtirilganlashtirilgan mazmunda o‗qitishda o‗quv fan 
dasturini optimallashtirilganlashtirishning ahamiyatini o‗rganishning psixologik va 
pedagogik xususiyatlari individuallikning shakllanish va rivojlanish maqsadlarini 
tasavvur qilish, ya‘ni o‗quv faoliyat maqsadini belgilash hamda o‗quv faoliyatda 

---

27 
muvaffaqiyatga erishishga intilish, o‗quv tasavvurning rivojlanishi, o‗quv faoliyat 
sharoitida o‗z emotsional holatlarini boshqarish, shuningdek, ijodiy faoliyatni 
amalga oshirishdagi qat‘iyatlilik, maqsadga intiluvchanlik, yechimini topilishi 
qiyin bo‗lgan vaziyatlarni yengib o‗ta olish, izlanuvchanlik holatida o‗z-o‗zini 
boshqara olish, o‗z texnik yechimlarini tahlil qila olish qobiliyatlarini rivojlantira 
olish, ijodkor individual shaxs sifati tasavvurlarning, mustaqil fikrlashning 
rivojlanishi kabilardan iborat bo‘ladi. 
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda mehnat ta‘limi o‗quv dasturning 
optimallashtirilganlashtirishda quyidagi har xil sharoitlarda amalga oshirish 
mumkin bo‗lgan variantlaridan keraklisini tanlash imkoni berilishi kerak. 
O‗quvchilar mehnat ta‘limini rivojlantirishning istiqbolli yo‗nalishi uning 
yangi texnika va texnologiya bilan tanishtirishga qaratilgan texnikaviy darajasini 
oshirishdan iborat. Buning zarurligi zamonaviy ishlab chiqarishning yuqori 
darajada texnikaviy ta‘minlanganligi, kompyuter texnikasidan ishlab chiqarish, 
noishlab chiqarish hamda boshqaruv sohalarida keng foydalanish bilan yoshlarning 
texnikaviy kam tayyorlanganligi orasidagi mavjud ziddiyatlardan kelib chiqadi. 
Bunda texnikaviy va texnologik tayyorgarlik deb faqatgina ma‘lum bilim o‗quvlar 
yig‗indisi emas, balki shaxsning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish ham 
tushuniladi. 
Muallifning tashabbusi bilan mehnat ta‘limi dasturi ishlab chiqilgan. V-IX 
sinf o‗quvchilarining yuqori texnikaviy darajadagi mehnat ta‘limi dasturi ishlab 
chiqilgan, uning mazmunini tanlash uchun asosiy qoidalar zamonaviy ishlab 
chiqarishni avtomatlashtirishning yetakchi xususiyatlari hisoblanadi. Bular hozirda 
qo‗llanilayotgan texnika va texnologiya insonni ishlab chiqarish jarayonidan 
ma‘lum texnologik operatsiyalarning zaruriy bajaruvchisi sifatida ozod qilish va 
unga loyihalash, rejalash va boshqarish vazifalarini berishga qaratilganligidan
iborat.