Тўртликлар ёрим, қайга борасан Қошу кўзингни сузиб? Кимнинг ёри бўласан

ТЕРМА ТЎРТЛИКЛАР


Ёрим, қайга борасан
Қошу кўзингни сузиб?
Кимнинг ёри бўласан
Менинг кўнглимни бузиб?
* * *
Ариқ бўйида толлар,
Толлар тагида чоллар.
Бу чоллар ёмон чоллар,
Утган кампирни пойлар.
* * *
Ёрим келадир яшнаб,
Кокилларини ташлаб,
Хипча белини ушлаб,
Шаккар лабини тишлаб.
* * *
Қош қоқаринг мен бўлай,
Киприк сузаринг мен бўлай.
Ҳамманинг кўзи сендадир,
Кўз туморинг мен бўлай.
* * *
Том бошида турган қиз,
Сочини майда ўрган қиз.
Жамалагин эшолмай,
Эшиб қўйинг, деган қиз.
* * *
Томга ёйдим тараша,
Бўйинг менга яраша.
Отанг менга бермаса,
Эрта кўрсин томоша.
XALQ TERMALARI REJA:
1. Terma haqida ma' lumot.
2. Termalarning yaratilishi.
3. Termalarning turlari.
4. Termalarning badiiy xususiyatlari.
5. Termalarning tarixiy ahamiyati.
Terma o'zbek xalq og'zaki ijodida qo'shiq va doston janrlarining orasida ko'prik vazifasini o'tovchi kuyga solib aytiladigan she'riy asar bo'lsa - da, folklorning mustaqil janri hisoblanadi. Termalarning yaratilishida baxshilarning roli juda kattadir. Ko'pincha termalar doston kuylovchilarning shaxsiy ijod namunasi bo'ladi.
Terma deb asosan pand - nasihat, axloq - odob, soz va badiy so'z haqida yaratilgan, hayotdagi turli hodisalar, biror shaxs yoki jonivorning ta'rifi yoki tanqidiga bag'ishlangan, baxshilar tomonidan kuylanadigan 10 - 12 misradan 150 - 200 misragacha, ba'zan undan ham ortiq hajmdagi lirik, liro - epik asarlarga aytiladi. Bu atama terib, tanlab olish degan ma'noni anglatadi. Baxshilarning o'zlari ham «Тегта shu, terib aytib borasan» deyishadi. Termalar 3, 4, 5, 6 misrali bandlardan tuzilishi mumkin. Odatda termalar dostonlarni ijro etishdan odin «Nima aytay?» deb boshlanadi. Ba'zan buni «Doston terish» deb ham yuritiladi. Shuning uchun ham termalarni doston ijro etish jarayonida kirish qism deyish mumkin. Ayrim hollarda dostonlardan olib aytilgan parchalar ham terma deb yuritiladi.
Termalarning keng tarqalgan turi «Nima aytay?» she'ridir. Bu termaning hajmi doston kuylovchining mahorati va tajribasi bilan bog'liq. Baxshi tinglovchilarning diqqat-e'tiborini o'ziga tortish, doston eshitishga tayyorlash maqsadida terma kuylay boshlaydi va o'zi sevib kuylaydigan dostonlar qahramonlarining ayrim belgilarini tinglovchilar yodiga soladi: