O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Nafas  olish  organlari  odatda  bo‘  lmaydi.  Faqat  ayrim  dengiz  zuluklari  (Branchellion) 
turlari tanasining yon tomonida tashqi jabralar bo‘ ladi. Boshqa zuluklar teri orqali nafas oladi
12
. 
Haqiqiy qon aylanish sistemasi faqat qildor va xartumli zuluklarda bor. Bunday sistema 
kamtukli  chuvalchanglarnikiga  o‘  xshash  bo‘ladi.  Biroq  xartumli  zuluklardayoq  qon  aylanish 
sistemasi funktsiyasining bir qismi selom qoldig‘i bilan bog‘lanadi. Jag‘li zuluklarda haqiqiy qon 
aylanish sistemasi vazifasini  selom qoldig‘i bajaradi. Sodda tuzilgan qildor zuluklar tanasining 
markaziy  qismini  selom  egallaydi.  Unda  ichak,  nerv  zanjiri,  orqa  va  qorin  qon  tomirlari 
joylashadi  (89-rasm).  Xartumli  zuluklarda  selomdan  faqat  4  ta  tana  boylab  o‘tadigan  naylar, 
ya‘ni  lakunlar  (bittadan  orqa  va  qorin,  ikkita  yon)  saqlanib  qoladi.  Orqa  lakun  orqali  orqa  qon 
tomiri,  qorin  lakun  orqali  qorin  qon  tomiri,  uning  ostida  esa  qorin  nerv  zanjiri  o‘tadi.  Yon 
lakunlar  qalin  muskulli  bo‘ladi.  Yon  lakunlar  devori  qisqarishi  tufayli  zuluk  tanasida  selom 
suyuqligi  aylanadi.  Xartumli  zuluklarda  orqa  va  qorin  lakunlaridagi  qon  tomirlari  butunlay 
yo‘qolib,  selomi  qoldig‘i,  ya‘ni  lakunar  sistema  qon  tomiri  funktsiyasini  o‘taydi.  Lakun 
suyuqligi ham qon xususiyatlariga ega bo‘lib, qizil rangga bo‘ yalgan qon tarkibida gemoglobin 
va amyoboid hujayralar bo‘ladi. 
Ayirish  sistemasi  ancha  o‘zgargan  metanefridiylardan  iborat.  Ayirish  nayi  metamer 
joylashgan,  faqat  oldingi  va  keyingi  segmentlarida  bo‘lmaydi.  Masalan,  tanasi  33  segmentdan 
iborat meditsina zulugida hammasi bo‘lib 17 juft metanefridiylar bo‘ladi. Zuluklar metanefri-diy 
nayining ichki uchi berk bo‘ladi. Nefridiylar devoridan suyuqlik diffuziyalanib o‘tadi. 
Nerv  sistemasi  boshqa  halqalilarnikiga  o‘xshaydi.  Qorin  nerv  zanjirida  20  yoki  undan 
ko‘proq  gangliy  bor.Halqumosti  gantliysi  to‘rtta,  eng  oxirgi  gangliy  esa  7  ta  oddiy 
gangliylarning  qo‘shilishidan  hosil  bo‘  ladi.Zuluklarning  sezgi  organlari  har  bir  segmentda  bir 
qator  ko‘ndalang  bo‘lib  joylashgan  "kadahsimon  organlar"dan  iborat.  Bu  organlar  kimyoviy 
sezgi  vazifasini  bajarishi  mumkin.  Teri  ostida  sirtdan  qora  pigment  bilan  o‘ralgan  ko‘z  qadahi 
bo‘ladi. Ko‘zlar faqat yorug‘lik bilan qorong‘ilikni farq qila oladi. 
                                                           
12
  И.Х.  Шарова  ЗООЛОГИЯ  БЕСПОЗВОНОЧНЫХ.  Москва,  ”Владос”,    2004.-592  s.  241-268