O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 20-21-22 MARUZA: MOLLUSKALAR (MOLLUSCA) TIPI 
(6 SOAT) 
Tayanch  iboralar:  Chiganoq,  mantiya,  mantiya  boshligi,  radula,  bissus  bezlari,  ktenidiy 
jabralar,  ochiq  qon  aylanish  doirasi,  chiarish  sifioni,  kirish  sifoni,  paypaslagihlar,  osfradiylar, 
marvarid,  konxiolin,  sadaf,  xiton,  mantiya  egatchasi,  myuller  lichinkasi,  veliger, 
gektokotillashgan. 
Ma’ruzaning rejasi:  
1. Molluskalr tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. 
2. Qalqondorlar, ya‘ni xitonlar (Loricata, Polyplacophora) sinfining tavsifi. 
3. Qorioyoqlilar sinfi, tok shilliging tuzilishi, kopayishi va rivojlanishi. 
4. Qorinoyoqlularning xilma-xilligi, ahamiyati va tarqlishi. 
5.Ikkipallilar sinfi, baqachiganoqning tuzilishi,  kopayishi va rivojlashi. 
6. Ikkipallalilarning xilma-xilligi, tarqalishi va ahamiyati. 
7. Boshoyoqlilar sinfi<, tuzilishi, kopayishi va rivojlanishi. 
8, Boshoyoqlilarning xilma-xilligi, tarqalishi va ahamiyati. 
9. Molluskalarning filogeneyasi. 
 Ma’ruzaning mazmuni: 
Molluskalar  tipining  umumiy  tavsifi.  Molluskalar  -  xilma-xil  tuzilgan  eng  qadimgi 
hayvonlar. Ko‘pchilik molyuskalar bilaterial simmetriyali. Biroq bir qancha turlari organlarning 
joylanishi  o‘zgarishi  bilan,  assimetrik  shaklga  kirgan.  Molluskalarning  tanasi  bo‘g‘imlarga 
bo‘linmagan.  Faqat  tuban  tuzilgan  molyuskalarda  metamerlik  tuzilishga  xos  belgilarni  ko‘rish 
mumkin. Tanasi bosh, gavda va oyoq bo‘limidan iborat. Faqat ikki tavaqali molluskalarda bosh 

---

bo‘limi  bo‘  lmaydi.  Harakatlanish  organi  -  oyoq  qorin  devoridan  hosil  bo‘lgan  yagona 
o‘simtadan iborat. 
Molluskalar- ikkilamchi tana bo‘shliqli hayvonlar, lekin selom qoldig‘i yurakoldi xaltasi 
(perikard) va jinsiy bezlar bo‘shlig‘idan iborat. Ichki organlar oralig‘i biriktiruvchi to‘qima bilan 
to‘lgan.  Tanasi  mantiya  teri  bilan  o‘ralgan.  Mantiya  bilan  tanasi  oralig‘ida  mantiya  bo‘shlig‘i 
hosil bo‘ladi. Bu bo‘shliqda jabralar va ayrim sezgi organlari joylashgan. Ayirish, orqa chiqaruv 
va jinsiy bezlar teshigi ham ana shu bo‘shliqqa ochiladi. Mantiya tanasi orqa tomonida chig‘anoq 
hosil qiladi. Ayrim molluskalar chig‘anog‘i reduktsiyaga uchragan. 
Qon  aylanish  sistemasi  ochiq,  qoni  tomirlarda  va  lakunlar  deb  ataluvchi  naylar  orqali 
oqadi. Yuragi ikki yoki ko‘proq kameralarga bo‘lingan. Nafas olish organlari - ktenidiy jabralar, 
quruqlik  va  bir  qancha  chuchuk  suv  qorinoyoqlilarida  o‘pkadan  iborat.  Ayirish  organi  halqali 
chuvalchanglar  metanefridiylariga  o‘xshash  bir  juft  naysimon  buyrak,  nerv  sistemasi  tarqoq 
joylashgan  nerv  tugunlaridan  iborat.  Tuban  molluskalar  nerv  sistemasi  halqum  atrofi  nerv 
halqasi  va  unda  ketuvchi  boylama    nerv  tolalaridan  iborat.  Ko‘pchilik  molluskalar  metamorfoz 
orqali rivojlanadi. Dengiz molluskalari lichinkasi troxofora yoki unga o‘xshash yelkanli lichinka- 
veliger deyiladi. 
Quruqlik molluskalari va ikkilamchi suv molluskalari metamorfozsiz rivojanadi.  
Molluskalar tipiga 150000 ga yaqin tur kiradi. Bu tip yonbosh nervlilar va chig‘anoqlilar 
kenja tiplariga ajratiladi.