O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

Harakat texnikasining asosi
deganda, harakatni bajarish uchun qo’yilgan 
vazifani hal qilishda ijroni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan, qo’llanilgan 
harakatlar yoki harakat faoliyati tizimidagi o’zak qism tushuniladi. 
Harakatni bajarish (ijro etish)da qo’llanilgan usullar harakat akti tizimining 
ketma-ketligini, tanamiz qismlari (a’zolarimiz) o’zaro kelishgan holda faoliyat 
ko’rsatishini buzmay, jismoniy sifatlarimiz (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, mushaklar 
egaluvchanligi va bo’g’inlar harakatchanligi)ni zarur bo’lgan darajada, keragicha 
namoyon qiladi. Usul samarali bo’lsa, amaliyotda unumli qo’llanishi mumkin va 
uzoq vaqt o’zining hayotiy - amaliyligini saqlab qoladi. Masalan, balandlikka 
sakrashning “Fosberi-flop” usuli samarali bo’lsa ham, hozirgacha sportchilarning 
ko’pchiligi “perekidnoy” usulidan foydalanadilar. Yangi o’rganuvchilar uchun esa 
hozirgi kungacha “kadamlab sakrab o’tish” usulidan foydalanilishi sakrash 
texnikasini o’zlashtirishni osonlashtiradi. 
Harakat texnikasining zvenosi
deganda harakatning asosiy mexanizmini 
bajarishni osonlashtiradigan, unga yordam beradigan, mashq harakat tarkibidagi 

---

121 
harakat bo’laklari tushuniladi. Masalan, sakrashlarda depsinish, uloqtirishlarda 
final kuch sarflashni bajarish uchun yordam beradigan harakat faoliyati tarkibidagi 
bo’laklar tushuniladi. 
Pedagogik jarayonda mashqning asosiy zvenosi mexanizmini o’zlashtirish 
o’qitishning, ta’lim jarayonining vazifasini samarali hal qilish, harakat 
texnikasining negizini puxta egallashga zamin, deb qaraladi. Harakat texnikasi 
zvenolarining o’zlashtirilishi mashq texnikasining asosini o’rganilganligi, 
o’zlashtirilganligi demakdir. 
Mashq texnikasining mazmuni tarkibida 
harakat texnikasining detallari
(bir 
butunning mayda – chuydalari) tushunchasiga duch kelamiz. Jismoniy mashq 
(harakat) texnikasi tarkibidagi bunday detallar bir hil texnik usul bilan mashq 
bajarayotgan har bir shug’ullanuvchida turlicha shaklda, ko’rinishda bo’ladi. 
Chunki shug’ullanuvchilarning tana a’zolarining biomexanikasi ularning a’zolarini 
o’lchami bilan bog’liq. Mashqning ijrosi harakatning texnik elementlari uning 
texnikasining asosi, zvenolariga ziyon yetkazmaydigan qo’shimcha harakatlardir. 
Mashq 
texnikasi 
detallari 
harakat 
texnikasi 
tarkibida 
individning 
xususiyatlaridan kelib chiqib ularni bajarish yoki bajarmaslik shart bo’lmagan 
harakatlardir. 
Masalan, uzunlikka sakrashda kimdir tanaga tezlik berishni keskin tezlanish 
bilan (startdan chiqqandek) boshlasa, kimdir tezlanishni asta- sekinlik bilan 
boshlaydi, yugurishni keskin boshlash yoki asta sekinlik bilan boshlashni harakat 
texnikasini ijrosida ahamiyati muhim emas balki harakat mashq texnikasi asosiga 
ziyon ham, foyda ham keltirmaydi. 
Qisqa masofaga yuguruvchi - ham to’siqlar osha, ham to’siqlarsiz yugurish 
yo’lkasida tez harkatlana oladi. Start uchun start kolodkasini o’rnatish esa ikkala 
masofada turlicha. Ular qaysidir detali bilan biri-biridan farq qiladi, lekin bu detal 
mashq texnikasini asos yoki boshqa zvenolariga ziyon yetkazmaydi.