O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Mavzu №9 
Radioaktiv nurlanishlarni shaxsiy dozimetrik nazorat qilish 
asboblari turlari. Dozimetrlar va radiometrlar turlari 
 
O’quv savollari: 
1.
Dozimetrik asboblar va ulardan foydalanish. 
2.
Dozimetrlar va radiometrlar turlari. 
1-o’quv savoli: Dozimetrik asboblar va ulardan foydalanish 
 
Dozimetrik asboblar
(dozimetrlar) — ionlovchi nurlanish dozalarini yoki 
doza bilan bogʻliq kattaliklarni oʻlchashda ishlatiladigan asboblar. Bir turdagi 
nurlanishlar yoki aralash nurlanishlar miqdorini oʻlchaydigan xillarga boʻlinadi. 
Radiatsiya xavfi darajasini belgilaydigan ekvivalent dozasini oʻlchash uchun berlarda 
darajalarga boʻlingan asbob bermetr deb ataladi. Gazda hosil boʻlgan ionlar tokini 
oʻlchashga moʻljallangan asboblar 
ionizatsiya dozimetrlari
deyiladi. Nurlanish 
tufayli ionlash kamerasida hosil boʻlgan tok kuchi rentgen birligida darajalangan 
asboblarda oʻlchanadi va ular rentgenometrlar deyiladi. Organizmga taʼsir etuvchi 
nurlanish dozasini aniqlash uchun ishlatiladigan asbob devori pleksiglas, 
polistiroldan yasaladi. Radiometrlarda u, R-nurlanish oqimini oʻlchash uchun 
zaryadli zarralar hisoblagichlari va ssintillyasiya qisoblagichlari ishlatiladi. 
Dozimetrik asboblar lyuminessensiya, foto, ssintillyasiya, yarimoʻtkazgich va boshqa 
xillarga ham boʻlinadi. Qoʻzgʻalmas, koʻchma, qoʻl va choʻntak dozimetrlari ham 
bor. Katta dozalarni oʻlchash uchun fotografik, kimyoviy va ekzoelektron emissiyaga 
asoslangan dozimetrlar ishlatiladi. Dozani aniqlashda esa strelkali apparatlar, sezgir 
fotoplyonkalar qoʻllaniladi. 
Funksional belgilanishi bo‘yicha sohadagi barcha asboblar ikkita sinfga: 
dozimetrik 
va
 radiometrik 
o‘lchovlarni amalga oshirish uchun belgilangan. 
Dozimetrik asboblarda detektor (datchik) sifatida ionlashtiruvchi kameralar, 
gazrazryad schetchiklar, ssintillyasion schetchiklar ishlatiladi. 
Detektorlar
- turli ionlashtiruvchi nurlanishlarni belgilovchi qurilma. 
Ularning ishlashi unda belgilanayotgan zarrachalar keltirib chiqarayotgan 

---

74
jarayonlardan foydalanishga asoslangan.