O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Detektorlar 3 guruhga bo‘linadi:
1)
integralli detektorlar, 
2)
schetchiklar, 
3)
trekli detektorlar. 
Integral detektorlar - ular ionlashtiruvchi nurlanishlarnining to‘liq oqimi 
to‘g‘risida ma’lumot beradi. 
Dozimetrlar
- nurlanishning ekspozitsion va yutilgan dozalarini o‘lchashga 
mo‘ljallangan yoki talluqli ravishda rentgen va gamma nurlanish doza quvvatini 
o‘lchashga belgilangan. Ular doza birligi yoki doza quvvatiga graduirovka qilingan 
bo‘ladi. 
Indikatorlar
. Asosan gamma va beta nurlanishlarni ekspozitsion dozasini 
taxminan aniqlash uchun yaratilgan asbobdir. Unda detektor sifatida gazrazryad 
schetchik qo‘llaniladi. Bunga indikator-signalizator DP-64, dosha quvvatini 
o‘lchagich IMD-21 va boshqalar kiradi. 
Rentgenmetrlar.
Ular rentgen va gamma - nurlanish dozasini o‘lchashga 
mo‘ljallangan. O‘lchash oralig‘i rentgenning yuzlardan bir qismidan bir necha yuz 
rentgengacha (R/s). Unda datchik sifatida ionlashtiruvchi kamera yoki gazrazryad 
schetchik ishlatiladi. Ularga DP-3B, Kaktus, DP-2 va boshqalar kiradi. 
Radiometrlar
- radioaktivlikni va uning solishtirma miqdorini 
o‘lchaydi. Asboblar ishlatilish joyiga qarab: 
- cho‘ntakda olib yuriladigan - shaxsiy dozimetri va radiometrik nazorat 
uchun mo‘ljallangan. Cho‘ntak dozimetrlari sifatida sanoatda havodagi 
ekspozitsion dozani o‘lchashga mo‘rjallangan rentgenometr kabi ishlaydigan 
(«Master-1», «Gorizont», «Bela-2», «Sosna» va boshqa) asboblar rusumlari ishlab 
chiqariladi. Ularni radioaktiv ifloslangan zonalarda gamma-fonni nazorat qilish va 
seziy-137 bilan kuchli ifloslangan joydan chiqish maqsadida ishlatiladi. 
-ko‘chma-olib yuriladigan -gurux dozimetrik va radiatsion-texnologik nazorat 
uchun. Ular atrof-muhit ob’yektlarida, yer yuzini gamma kartalashtirishda, bino va 
inshootlarni ifloslanishi, mashina va mexanizmlarda radioaktiv ifloslanganlikni 
o‘lchash uchun ishlab chiqarilgan. Ko‘chma dozimetrlar - SRP-68-01, KID-2, 

---

75
dozimetr komplektlari DP-24, DK- 0,2 va boshqalar. 
-muqim joylashgan qurilmalar - radiatsion xavfli joylarda tuproq, ozuqalarni, 
oziq-ovqat, suv va boshqalarda doimiy dozimetrik va radiatsion-texnologik 
nazorat uchun. Muqimlarga quyidagilar kiradi: SPSS-02, SD-1M va boshqalar. 
Schetchiklar - ishchi sig‘im yoki yuzaga tushadigan ionlashtiruvchi nurlarni 
sanashga mo‘ljallangan. 
Joylarda radiatsiya darajasini, radioaktiv moddalarni aniqlashda va tashqi 
muhit ob’yektlarining radioaktiv ifloslanishini o‘lchashda DP-5 turdagi 
asboblardan foydalaniladi. 
Xuddi shuningdek ta’sir va yutilgan nurlanish dozasi DP-22V, DP-24, DP-
23A, ID-1, ID-11 turdagi dozimetrlar to‘plami bilan o‘lchanadi. Shaxsiy 
dozimetrlar radioaktiv moddalar bilan zararlangan joylarda bo‘lganda olingan 
dozalarni hisobga oladi. 
Tashqi muhitda (dalalarda) foydalaniladigan ko‘pgina dozimetrik 
asboblarning ishlash p r i n s i p i radioaktiv nurlarning havoda tarqalganda 
muhitni (gazni) ionlash qobiliyatiga asoslangan. Ionlash usuli asosida ishlovchi 
asboblarga, bir xil tuzilishga asoslangan va qabul qiluvchi, ko‘paytiruvchi, 
o‘lchovchi quril malar va ishlashni ta’minlovchi oziqlanish manbai kiradi.