O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Ionlash usuli asosida ishlovchi asboblarga,
bir xil tuzilishga asoslangan va 
qabul qiluvchi, ko‘paytiruvchi, o‘lchovchi qurilmalar va ishlashni ta’minlovchi 
oziqlanish manbai kiradi. 
Qabul qiluvchi qurilma
- datchik yoki nurlar detektori - unga ta’sir 
qiladigan radioaktiv nurlar energiyasini boshqa turdagi elektr, kimyoviy, yorug‘lik 
energiyasiga aylantirishga asoslangan. Qabul qiluvchi qurilma sifatida dala 
asboblarida ionlash kamerasi va gazorazryad schyotchiklari qo‘llaniladi. 
Ionlash kamerasi havo bilan to‘ldirilgan germetik idish bo‘lib, unga korpusdan 
ajratilgan markaziy elektrod o‘rnatilgan. Kamera devorlari izolyator materiallardan 
tayyorlangan bo‘lib, ularning ichki tomoni tok o‘tkazuvchi material bilan 
qoplangan. Tashqi manbadan kameraga elektr toki kuchlanishi berilib, bu markaziy 
elektrod va kamera devorining tok o‘tkazuvchi qavati o‘rtasida potentsiallar 
ayirmasi hosil qiladi. Radioaktiv nurlar yo‘q bo‘lganda, havo elektrodlar o‘rtasida 
izolyator bo‘lib xizmat qiladi, kamera zanjirida tok bo‘lmaydi. Radioaktiv nurlar 
ta’sirida havo kamerasida ionlanish sodir bo‘ladi, kamera zanjirida ionlash toki 
paydo bo‘ladi. Bu tok kattaligi kamera orqali o‘tayotgan radioaktiv nurlar dozasi 
quvvatiga bog‘liq bo‘ladi. Shu munosabat bilan juda oz bo‘lgan tok kuchaytiriladi 
va so‘ngra mikroampermetr yordamida o‘lchanadi. Ionlash kamerasi gamma-
kvantlarni yozib oladi. 
 
 
 
 

---

70
2-o’quv savoli: Radiatsiyaviy nazorat metodlari va vositalari. 
Radiatsion nazorat
- bu buzmaydigan nazorat turi bo‘lib hisobga olish va 
tekshirilayotgan obyekt bilan kirishuvidan so‘ng ionlashtiruvchi nurlanish 
tahlilidir. 
Ionlashtiruvchi nurlanishning ikki turi ma’lum: 
-korpuskulyar, osoyishta massali zarrachalardan iborat (alfa- va betta-nurlanish va 
neytronli nurlanish); 
-juda kichik to‘lqin uzunlikdagi elektromagnitli (gamma nurlanish va rengentli).