O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Mavzu №8 
Dozimetriyaning vazifasi. Radiatsiyaviy nazorat metodlari va 
vositalari 
 
O’quv savollari: 
1 savol. Dozimetriyaning vazifasi. 
2 savol. Radiatsiyaviy nazorat metodlari va vositalari. 
 
1-o’quv savoli:
Dozimetriyaning vazifasi. 
Dozimetriya -
yadro fizikasi va o‘lchov texnikalarining bo‘limi bo‘lib 
moddaga nurlanishning ionlashtiruvchi ta’siri xususiyatini baholashdir hamda 
uning metodlari va vositalaridir. 
Dozimetriyaning asosiy vazifasi
ionlashtiruvchi nurlanishning aholiga va 
boshqa obyektlarga ta’sir darajasini va xavfsiz miqdorini aniqlash va baholashdan 
iborat. 
Dozimetriya yordamida zararlanish o‘chog‘ida qutqaruv va tezkor avariya- 
tiklash ishlari vazifalarini muvaffaqiyatli hal qilish uchun turli ob’yektlarning 
radioaktiv moddalar bilan zararlanish darajasini aniqlashda, oziq-ovqat, suv va 
boshqa mahsulotlarning iste’mol qilishga yaroqliligini aniqlash uchun, har hil 
obyekt va sub’yektlarning nurlanib qolishining oldini olish uchun radioaktiv 
nurlanishni aniqlash va o‘lchash ishlari bajariladi. Dozimetriya ishlarini tashkil 
qilish bilan aholi radiatsiyaviy xavfsizligini ta’minlash amalga oshiriladi. 
Radioaktivlik 
yadro 
portlashlar, 
radiatsiyaviy 
xavfli 
obyektlardagi 
avariyalardagina emas u turli materiallarda ham uchrashi mumkin. O‘zbekiston 
sharoitida turli xil qurilish materiallari ishlab chiqarish mavjud. Tog‘ jinslaridan 
olinadigan qurilish materiallari turli tekshiruvlarsiz, xususan, radioaktivlikka 
tekshirilayotgani yo‘q. Aksariyat ko‘r-ko‘rona foydalanish tashkil etilgan. 
Tashqaridan, respublika tashqarisidan keltirilayotgan materiallar ham yuqoridagi 
kabi. Ular bo‘yicha xavfsizlik ishlarini etarli deb bo‘lmaydi. 
Ionlashtiruvchi nurlanish manbalari turlicha bo‘ladi. Shu sababli dozimetriyada 
ularni aniqlash, o‘lchash metodlari va vositalari ham turlichadir. 
Joylarda radiatsiya darajasini, radioaktiv moddalarni aniqlashda va tashqi 

---

69
muhit obyektlarining radioaktiv ifloslanishini o‘lchashda DP-5 turdagi 
asboblardan foydalaniladi. Xuddi shuningdek ta’sir va yutilgan nurlanish dozasi 
DP-22V, DP-24, DP-23A, ID-1, ID-11 turdagi dozimetrlar to‘plami bilan 
o‘lchanadi. Shaxsiy dozimetrlar radioaktiv moddalar bilan zararlangan joylarda 
bo‘lganda olingan dozalarni hisobga oladi. Tashqi muhitda (dalalarda) 
foydalaniladigan ko‘pgina dozimetrik asboblarning ishlash prinsipi radioaktiv 
nurlarning havoda tarqalganda muxitni (gazni) ionlash qobiliyatiga asoslangan.