O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Radiatsion defektoskopiyaning asosiy yo‘nalishi
bo‘lib 
rentgen
va 
gamma
defektoskopiya hisoblanadi. Rentgen va gamma defektoskopiyaning farqi 
nurlanishning ionlashtiruvchi manbalaridan foydalanishda, ularning nurlanishni 
hisobga olish usuli va sinashning maqsadi bilan ishlab chiqarish sharoitlarida 
umumiy metodikaga va nazorat o‘tkazish texnologiyalariga ega. 
Dozimetriyaning biologik metodlari.
U ma’lum dozadagi nur energiyasi 
ta’sirida tirik organizmda, shu jumladan odam organizmida yuzaga keladigan 
o‘zgarishlarni belgilashga asoslangan. Biologik metod asosan to‘qimalardagi 
o‘zgarishlarni baholash bilan bajariladi. Dozimetriyaning bu metodi asosan 
eksperimental radiobiologiyada qo‘llaniladi. 
Dozimetriyaning kimyoviy metodi.
Bu metod nurlanish ta’sirida ayrim 
moddalardagi kimyoviy reaksiyalarni hisobga olishga asoslangan. Radioximik 
metod ionlashtiruvchi nurlanish ta’sirida ikki valentli temirni uch valenli temirga 
(Fe
2+
Fe
3+
), aylanishiga asoslangan, bu teri rangini o‘zgarishi (tiniqligi) bilan 
bilinadi, buni aniqlash uchun ferrosulfat dozimetrlar ishlatiladi. Ularni o‘lchash 
oralig‘i katta, 20 dan 400 Gr ni tashkil etadi. 
Dozimetriyaning fotografik metodi.
Ionlashtiruvchi nurlanishning ta’sirida 
fotoplenka qorayadi. Qoralik darajasi (zichligi) bo‘yicha nurlanish dozasini 
baholanadi. Bu metodning kamchiligi ko‘rsatkichlarni nurlanish tarkibi sifatiga 
bog‘liqligidir. O‘lchashning aniqlik darajasi yuqori emas. Fotoplenkali 
dozimetrlarni qulayligi nur bilan davolashda yorug‘lik va radiatsion maydonlarni 
aniqlanishidir. 

---

71
Dozimetriyaning fizik (ionizatsion) metodi.
Moddaning ionlashish 
jarayonidan uning elektr o‘tkazuvchanligi oshadi. Gazlar oddiy sharoitda amaliy 
jihatdan tok o‘tkazmaydi, ionlashish jarayonidan to‘kni yaxshi o‘tkazadigan 
bo‘ladi. Modda ionlashtirish energiyasini yutishi natijasida ionlashish jarayoni 
sodir bo‘ladi. Ma’lum miqdordagi ionlar bug‘i bo‘lishi yaxshi elektr o‘tkazgichga 
aylanadi. 
Dozimetriya amaliyotda radioaktiv nurlanishni o‘lchash uchun ma’lum 
ob’yektdagi ionlashtirishning yig‘ma effekti dozasi va quvvatini o‘lchaydigan 
asboblar va alohida zarrachalar va kvantlarni hisoblagichlar ishlatiladi.