O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Qabul qiluvchi qurilma -
datchik yoki nurlar detektori - unga ta’sir qiladigan 
radioaktiv nurlar energiyasini boshqa turdagi elektr, kimyoviy, yorug‘lik 
energiyasiga aylantirishga asoslangan. Qabul qiluvchi qurilma sifatida dala 
asboblarida ionlash kamerasi va gazorazryad schyotchiklari qo‘l laniladi. 
Ionlash kamerasi 
havo bilan to‘ldirilgan germetik idish bo‘lib, unga 
korpusdan ajratilgan markaziy elektrod o‘rnatilgan. Kamera devorlari izolyator 
materiallardan tayyorlangan bo‘lib, ularning ichki tomoni tok o‘tkazuvchi material 
bilan qoplangan. Tashqi manbadan kameraga elektr toki kuchlanishi berilib, bu 
markaziy elektrod va kamera devorining tok o‘tkazuvchi qavati o‘rtasida 
potensiallar ayirmasi hosil qiladi. Radioaktiv nurlar yo‘q bo‘lganda, havo 
elektrodlar o‘rtasida izolyator bo‘lib xizmat qiladi, kamera zanjirida tok 
bo‘lmaydi. Radioaktiv nurlar ta’sirida havo kamerasida ionlanish sodir bo‘ladi, 

---

76
kamera zanjirida ionlash toki paydo bo‘ladi. Bu tok kattaligi kamera orqali 
o‘tayotgan radioaktiv nurlar dozasi quvvatiga bog‘liq bo‘ladi. Shu munosabat 
bilan juda oz bo‘lgan tok kuchaytiriladi va so‘ngra mikroampermetr yordamida 
o‘lchanadi. Ionlash kamerasi gamma-kvantlarni yozib oladi (4.2-rasm). 
4.1-rasm. Ionlashtiruvchi kamera tuzilish sxemasi 
Gazorazryad schyotchiklari -
metall yoki oynadan qilingan silindrlar bo‘lib, 
ular ichki tomonidan tok o‘tkazuvchi material qatlami (katod) bilan qoplangan. 
Silindr ichida, o‘qiga ko‘ndalang silindrdan ajratilgan metall tola (anod) tortilgan. 
Schyotchikdan havoni chiqazib, siyraklaniladi, keyin silindr ichi qisman argon 
yoki boshqa inert gaz bilan to‘ldiriladi. Metall tolaga va tok o‘tkazuvchi qatlamga 
elektr toki kuchlanishi ulanadi. Yozib olinadigan nurlanishning turiga qarab 
schyotchik devorlari har xil materialdan tayyorlanadi; gamma-nurlanishni yozib 
olish uchun ularni ichki tomoni mis qoplangan oynadan, yumshoq beta-nurlarni va 
alfa-nurlarni o‘lchash uchun devorlari yumshoq folga yoki plyonka bilan qilinadi.