O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Chuqurlikdagi radioaktiv ifloslanish sxemalari 
Radioaktiv moddalar chuqurlikdagi obyektdan (grunt) tashqari sizot suvlarini 
ifloslantirish holati bo‘lishi mumkin. Bunday holatlar asosan havo yadro 
portlashlarida sodir bo‘ladi. Chernobil AES avariyasida shunday holatlar 
kuzatilgan. 
Molekula va ion shaklidagi radionuklidlar o‘z-o‘zidan material ichiga singishi 
mumkin (lok buyoqli qobiq, metall, polimer va boshqa materiallar). Bu jarayonni 
diffuziya deb tushunish kerak. Materiallar agarda g‘ovakli bo‘lsa (g‘isht va b.) 
suyuqlikda erigan radionuklidlar o‘z-o‘zidan ularning ichiga g‘ovakliklar orqali 
singadi. Materiallarning ichiga singish chuqurligi ularning turi, xossalariga 
bog‘liq. Materialning zichligi qancha yuqori bo‘lsa, g‘ovakligi kam bo‘lsa 
radionuklidlarning kirish chuqurligi kam aks holda ko‘p bo‘ladi. 
Chuqur ifloslangan materiallarni zararsizlantirish ancha murakkab, ko‘p 
mablag‘ va mehnat talab qiladi. Uni ya’ni zararsizlantirish ishlarini amalga 
oshirishda yuza ifloslanganlik ham ma’lum darajadi to‘sqinlik qiladi. 
2 – o’quv savoli: 
Birlamchi va ikkilamchi radioaktiv ifloslanish 
Radioaktiv ifloslanish birlamchi va ikkilamchi ifloslanganlik turlariga 
bo’linadi.
Birlamchi ifloslanganlikka avariyalar natijasida, ishlab chiqarish faoliyati 
natijasida, portlashlar natijasida, yadro harbiy aslahalarini ekspluatatsiya qilishdan 
hosil bo‘lishi mumkin.

---

49
Ular havo, suv orqali obyektlarga o‘tirishi bilan yoki radioaktiv moddalar 
bilan aloqador to‘qnashuvda bo‘lish natijasida ham bo‘lishi mumkin. 
Ikkilamchi ifloslanishga birlamchi ifloslanishning turli yo‘llar bilan ilgari 
ifloslanmagan yoki kam ifloslangan obyektlarga o‘tishi tushuniladi. 
Chernobil AES dagi holatlarda bitta ob’yekt bir necha marta boshqa 
ifloslangan obyektlar ta’siridan radioaktiv ifloslanishga tushgan holatlar bo‘lgan. 
Bu kiyimlar, asboblar, ish qurolari sodir bo‘lishi mumkin, havo orqali o‘tishi,
oziq-ovqat, transport va boshqa vositalar orqali o‘tishi mumkin.