O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
 
 
 
 

---

47
Mavzu №5 
Radioaktiv ifloslanishlar tavsifi 
 
O’quv savollari: 
1.
Lokal va yalpi radioaktiv ifloslanish.
 
2.
Birlamchi va ikkilamchi radioaktiv ifloslanish.
 
1-o’quv savoli: 
Lokal va yalpi radioaktiv ifloslanish 
Radiatsiyaviy avariyalar natijasida bo‘ladigan radioaktiv ifloslanish 
lokal
yoki 
yalpi
(umumiy) bo‘ladi. Yalpi ifloslanishlar aholi uchun xavfli, qisman yoki 
umumiy evakuatsiyani talab qiladi, katta masshtabda tiklash ishlarini o‘tkazish 
zaruriyati hosil bo‘ladi. 
Lokal radioaktiv ifloslanish odatda katta masshtabda sodir bo‘lmaydi, ma’lum 
darajada chegaralangan bo‘ladi. Masalan, bir korxonaning ichida, ma’muriy 
chegaralov doirasida, alohida binoda, texnikada bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda 
hudud aholisini ko‘chirishga yoki katta masshtabda tiklash ishlari o‘tkazilmaydi. 
Lokal ifloslanish o‘z navbatida nuqtali xarakterda bo‘lishi mumkin. 
Radioaktiv modda alohida bir idishda bo‘lishi mumkin. Shundan tarqalayotgan 
nurlanish, radioaktiv moddalarni tarqalishi sodir bo‘ladi. Lekin katta quvvatga ega 
bo‘lgan radioaktiv modda katta maydonga ham tarqalishi mumkin. Shuni hisobga 
olib qutqaruv tiklash ishlari bo‘yicha chora-tadbirlarni belgilash kerak bo‘ladi. 
Radioaktiv moddalar agregat holatiga, yuzada joylashishiga, metereologik va 
boshqa sharoitlariga qarab yuza yoki chuqurlikda radioaktiv ifloslanishni keltirib 
chiqarishi mumkin. 
Yuza ifloslantirish sharoitida radionuklidlar ob’yekt tashqarisida 
bo‘ladi.Suyuq radioaktiv moddalar gruntga botadi, uning qismlariga yopishadi. Bu 
holatlar gruntning agregat holatlariga bog‘liq. Qattiq holatdagi radionuklid sathda 
uzoq vaqt saqlanib qoladi. Bu yerda tiklash ishlari asosan obyekt tashqarisida 
bajariladi. Uran qazib olish konlarining otvallari (to‘kmalari) asosan yer yuzida 
joylashgan bo‘ladi (suvga cho‘ktirilgan holatlardan tashqari). 

---

48
Chuqurlikdagi radioaktiv ifloslanish asosan chuqurlikda joylashgan radioaktiv 
moddalardan bo’ladi. Bunda radioaktiv moddalar ob’yekt chuqurligiga singadi. 
Bunday holatda tiklash ishlari ancha murakkablashadi.