O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

2– o’quv savoli: 
RADIOAKTIV NUKLIDLAR 
Yadro tavsiflari
Atom yadrolarining grammlarda ifodalangan massalari juda kichik (10
-24
) 
bo’lib, ular odatda alohida birliklarda ifodalanadi. 
12
C izotopi atomining massasiga 
asoslangan atom og’irliklarining shkalasi kiritildi. 
12
C izotopning og’irligi rosa 
12,00000 birlikka teng deb qabul qilindi. 
Jadvallarda yadro massalari emas, balki atom massalari keltiriladi, ya’ni 
ularga neytral atom barcha orbital elektronlarining massalari kiritilgan. 
12
C uglerod shkalasida vodorod atomining ba’zan xato ravishda proton 
massasi deb yuritiladigan massasi 1,0078252, neytron massasi, 1,0086654 va 
elektron massasi 0,0005486 massa birligiga teng. Massasining atom birligi 
(qisqacha m.a.b.) 1,660· 10
-24
g ga teng. 
Yadrolarning o’lchangan massalari yadroni tashkil qilgan zarralar 
massalarining yig’indisidan har doim kichik bo’ladi. Bu ikki kattalikning farqi 
yadroning bog’lanish energiyasi
deb ataladi. 
Ma’lum sondagi proton va neytronlarni o’z ichiga olgan yadro, yoki nuklid
Z
A
X
N
kurinishida belgilanadi, bu erda X - elementning kimyoviy belgisi, Z – 
protonlar soni, N - neytronlar soni, A - yadroning massa soni. A = Z+ N. 

---

40
Yadro atom kabi turli energiyaviy holatlarda bo’lishi mumkin. Eng past 
energiyali holat yadroning asosiy holati, boshqalari esa, uyg’ongan holatlari 
deyiladi, xar bir yadroviy holat uyg’onish massasi yoki energiyasi bilan 
xarakterlanadi, xisobning boshlanishi asosiy holat massasi va energiyasidan 
olinadi. 
Agar yadro holati turg’un bo’lmasa, u holda uning uchun yoki yarim 
parchalanish davri (T
1/2
) yoki yashash vaqti (τ) ko’rsatiladi: T
1/2
= τ ln2. Bunda 
parchalanish turi gamma nurlanish beta- yoki alfa- parchalanish bo’linish va 
hokazolar ham yadro holatini xarakterlaydi. Xolatning ichki strukturasini 
tushunishda yadroning shu holatda turli yadroviy reaktsiyalarda hosil bulish 
ehtimolligi muhim ahamiyatga ega.