O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti “Kimyo-texnologiya”

Donadorlangan va ammoniylangan superfosfatlar. 
Hozirgi vaqtda 
donadorlangan shakldagi superfosfat ham ishlab chiqarilmoqda. Quritilgan 
donador superfosfat yopishqoq emasligi, qotib qolmasligi, tarkibidagi P
2
O
5
ning 
ko‘pligi, namlikning ozligi va boshqa xossalari bo‘yicha kukunsimon 
superfosfatdan farqlanadi. Uni xattoki urug‘ bilan birgalikda ekish mumkin, 
buning natijasida o‘g‘it tuproqda bir tekisda taqsimlanadi va samaradorligi 
yaxshilanadi. Donachalarning tuproq eritmasida sekin erishi tufayli, undagi suvda 

---

32 
eruvchan P
2
O
5
ning juda oz miqdorigina tuproqdagi temir va alyuminiy oksidlari 
bilan ta‘sirlashib, qiyin eriydigan birikmalarga aylanadi. Natijada o‘g‘itdan 
samarali foydalanish imkoniyati yaratiladi, ya‘ni o‘g‘itning foydali ta‘sir 
koeffitsenti (FTK) ortadi. 
Quritishda ftor birikmalari (2HF + SiF
4
ning taxminan ekvivalent 
aralashmasi tarzida) uchib chiqadi. Superfosfat quritilishdan oldin qanchalik 
chuqur neytrallangan bo‘lsa, ftorli birikmalarning ajralishi ham shunchalik 
kamayadi, chunki superfosfat suyuq fazasidagi erkin fosfat kislotasining kamayishi 
natijasida SiF
4
ning partsial bosimi ham kamayadi. Odatda superfosfatda qolgan 
ftorning 10-17% i quritishda ajraladi; ftorning ajralish darajasi haroratning 
ko‘tarilishi va quritish davomiyligining uzayishi bilan ortadi. Donadorlangan 
superfosfatdagi ftorning ulushi boshlang‘ich superfosfatdagiga qaraganda 0,1-
0,15% ga kamayadi. Quritgichdan chiqadigan gazlar tsiklonli changtutgich orqali 
o‘tib, absorberlarda tozalanadi va atmosferaga chiqariladi. 
Absorberda hosil bo‘ladigan eritma superfosfat changi bilan ifloslangan 
bo‘ladi. Uni tozalash qiyinchilik tug‘diradi. Shuning uchun eritma 
zararsizlantirishga (bo‘r bilan neytrallashga) yuboriladi yoki uni granulyatorda 
superfosfat ni namlashga qaytariladi.