O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti “Kimyo-texnologiya”

1.4. Markaziy Qizilqum fosforitlarini qayta ishlab oddiy superfosfat 
olish texnologiyasi. 
Oddiy ammoniylangan superfosfat fosfor tutgan o‘g‘itlar ichida yaxshi o‘g‘it 
hisoblanadi, qishloq xo‘jaligida yerlarni kuzgi shudgorlashdan oldin berilishi 
maqsadga movfiq. Ushbu o‘g‘it tarkibini 50% gipsdan iborat, lekin yerlarni 
yumshatishda ahamiyati katta. 
Qo‘qon suprfosfat zavodi 1962 yildan boshlab kamerali usulda 
ammoniylangan oddiy superfosfat o‘g‘iti ishlab chiqarilmoqda. Qoratog‘ 
fosforitlarini tarkibi 28% P
2
O
5
. Ushbu loyihaning quvvati yiliga 46 ming. t 100% li 
P
2
O
5
ishlab chiqarmoqda.

---

33 
Bunda fosforit uniga sulfat kislotasining kerakli me‘yorini qo‘shgan xolda 
oddiy superfosfat olishda kamera usulidan foydalanilmoqda. Superfosfatni 
kamerada 
parchalagandan 
so‘ng 
qo‘shimcha ravishda yana omborda 
ammoniylashtirish va donadorlashgacha yetiltiriladi. Mahsulotni donadorlash va 
quritish vaqtida sniflarga bo‘linadi. 
Ushbu zavod 1997 yildan boshlab Qizilqum kombitati 16-17,5% P
2
O
5 
tutgan 
fosforitlaridan foydalanishni boshladi. Zavodning quvvati esa 24,6 tonna yiliga 
100% P
2
O
5
, mahsulot tarkibida 11% P
2
O
5
tutgan, sulfat kislota sarfi kattaligi, 
superfosfatni donadorlashda katta miqdorda xomashyo tarkibida loylar mavjud. 
Qizilqum kombinati fosforitlarini qayta ishlashda yuvib quritilgan va yuvib 
kuydirilgan kontsentratlardan foydalanish fosfat xomashyosiga qaraganda ancha 
samaradorligi yuqori. Ammoniylashgan oddiy superfosfat olishda yuvib quritilgan 
va yuvib kuydirilgan kontsentratlar oddiy fosforit uniga qarganda maqulroq. 
Kimyoviy boyitilgan va bunda aktivlangan fosforit unidan superfos olish 
uchun uni fosfat kislota bilan namlash orqali qo‘shimcha aktivlanadi, 
donadorlanadi va quritiladi. 
Superfos tarkibida 38-40% P
2
O
5
, undan 19-20% suvda eruvchan shaklda 
bo‘ladi va samaradorligi jihatdan qo‘shaloq superfosfatga tenglashtiriladi. 1 t P
2
O
5
li superfos ishlab chiqarishga kislota sarfi (1-1,3 t H
2
SO
4
va 0,355 t P
2
O
5
li fosfat 
kislota) esa 1 t P
2
O
5
li qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishga nisbatan ikki marta 
kamdir. Kimyoviy boyitishda hosil bo‘ladigan va tarkibida Mg
2+
va HPO
4
2-
ionlari 
tutgan 
eritmadan 
qimmatli 
o‘g‘it 
hisoblangan 
magniyammoniyfosfat 
NH
4
MgPO
4
∙H
2
O ni cho‘ktirish uchun ammoniylash amalga oshiriladi. Fosfatli 
xomashyodagi P
2
O
5
dan foydalanish samaradorligi 95% ga yetadi. Jarayon yopiq 
suv aylanma tsiklida amalga oshiriladi.