O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

HINDUIZM.
Hinduizm eramizning VI asrida Hindistonda vujudga kelgan edi. Hindlarning 
milliy dini hinduizm keng tarqal-gan bo‘lib, unga 90 foiz (950 mln)dan ko‘proq 
hindlar sig‘inadilar. Hinduizm eramizdan oldin mavjud bo‘lgan braxmanizm, 
vedizm, totemizm, animizm kabi dinlar evolyutsiyasi natijasi-da shakllandi. 
Hinduizm turli e‘tiqodlar, urf-odatlar va marosimlar, mahalliy diniy e‘tiqod va 
qarashlarning murakkab kompleksi sifatida paydo bo‘lib, urug‘ -qabila dinlari 
elementlarini, buddizm, sikhizm, jaynizmning asosiy g‘oyalarini o‘ziga o‘zlashtirib 
olgan.
Hinduizm politeistik din bo‘lib, unda ko‘p xudolik elementlari saqlangan. 
Dindorlar tasavvurida bosh xudo Braxman koinotning ijodkori va yaratuvchisidir. 
Bundan tashqari hindlar Vishnu va Shiva degan xudolarga ham e‘tiqod qiladilar. 
Hinduizm ta‘limotida xudoning uch qiyofadagi ko‘rinishi tasavvur etilishi 
(trimurti) eng oliy, yakka xudoning uch xususiyati, deb talqin qilinadi.
Hinduizm ta‘limoticha, olam paydo bo‘lib, emirilib, yo‘q bo‘lib turadi, ya‘ni 
olamning yashashi progressiv emas, aksincha, regressiv harakterga ega bo‘lib, har 
bir davr olamning yuksak rivojlangan cho‘qqisidan boshlanib, uning inqirozga 
uchrashi bilan bitadi, insonlar gunohga botib ketgach olam tugaydi.

---

36 
Hinduizm ta‘limoti jamiyatning tabaqalarga bo‘linishini aks ettiradi. Bu 
dinning karma qonuniyatiga asosan u inson hayotida 4 ta asosiy maqsad bor, deb 
tushuntiradi. Bular: 1) dharma - oila va jamiyatda diniy talablarni to‘la bajarish;
2) artxa - foydali ishlar qilish, zarur moddiy ne‘matlarga ega bo‘lish; 3) kama - 
muhabbat tuyg‘ulariga erishish, bu his-tuyg‘ularni qondirish; 4) moksha - 
o‘zgarish zanjiridan butun-lay ozod bo‘lish. 
Vishnuizm va Shivoizm oqimining vakillari o‘z xudolariga bag‘ishlab 
minglab katta-kichik ibodatxonalar qurganlar. Bu dinga e‘tiqod qiluvchilar 
muqaddas joylar, daryolar va boshqa har xil «muqaddas» narsalarga sig‘inadilar. 
Hind xalqi orasida yovuz ruhlarga e‘tiqod qilish keng tarqalgan. Ular turli 
hayvonlar: ho‘kiz, sigir, maymun va ilon kabilarga ham sig‘inadilar, ularni 
muqaddaslashtiradi-lar. Masalan, hinduizm tarafdorlari sigirni saxiylik, boylik 
manbai va go‘zal ayol timsoli deb hisoblaydilar. Ruhoniylar sigirni so‘ymaslik va 
go‘shtini emaslikni targ‘ib qiladilar. Ammo hinduizm sigir sutini ichishni va 
sigirni xo‘jalikda ish hayvoni sifatida foydalanishni ta‘qiqlamaydi. 
Hind xalqi uchun Gang daryosi muqaddas hisoblanadi. Hinduizm diniga 
e‘tiqod qiluvchilar Banoras shahrini ham muqaddaslashtirishgan. Rivoyatlarga 
ko‘ra, go‘yo Gang daryosi qirg‘og‘ida kishi vafot qilsa narigi dunyodagi hayoti 
ancha engillashar emish. 
Hinduizm - oila-nikoh masalalariga nisbatan ahloqiy jihatdan yondashadi. 
Eng oliy tabaqa-braxmanlar (kohinlar) oliy zodagonlar bilangina nikohga o‘tishi 
mumkin. Eng past tabaqa kishilari - bu Shudralar. Ular yalangoyoq, qashshoq, 
past, yomon ahloqli kishilar Shudralar bilan oliy tabaqa vakillari nikohga kirishi 
mumkin emas. O‘rta tabaqa - Vayshi-lar bo‘lib, ular savdogarlar, hunarmandlar, 
dehqonlardan iborat. Ular o‘zaro nikohda bo‘lishi mumkin.
Hinduizmning muqaddas yozuvlari Vedalar (er.av. 2 mingginchi yillar 
o‘rtasidan boshlab paydo bo‘lgan). Vedalar –―bilimlar‖ demakdir. Vedalar: 1) 
gimn va duolar; 2) maro-simlarda ijro etiladigan madhiya qo‘shiqlari; 3) 
qurbonlikka oid qoidalar; 4) yovuz kuchlarga qarshi bo‘lgan duolar va afsunlar.

---

37 
Upanishadalarga – ―sirli ta‘limotlar‖ er.av. I minginchi yillar boshlarida 
paydo bo‘lgan ahloqiy risolalar: ―Mahabharata‖ va ―Ramayana‖ dostonlari, turli 
hikmatli hadislar kiradi. 
Hinduizm zo‘rlik ishlatish, qon to‘kish, azob berish kabilarni ta‘qiqlaydi. 
XIX asrning boshlarida Hindistonda boshlangan milliy ozodlik harakatining 
mafkurasida hinduizm aktiv rol o‘ynadi. Maxatma Gandi yaratgan ozodlik 
harakatining diniy falsafiy asosida ham hinduizmning qon to‘kmaslik, zo‘rlik 
ishlatmaslik g‘oyalari yotardi. Passiv norozilik gandizmning ahloqiy falsafasi edi. 
Hinduizmning millatni xudbinlikka, ulug‘ millatchilik - shovinistik siyosat-ga 
yo‘naltirishga uringan o‘ta reaktsion kuchlar ham paydo bo‘lgan. Hinduizm 
Hindistondan tashqarida yashaydigan hindlar orasida, xususan, Bangladesh, Nepal, 
Shri-Lanka kabi mamlakatlarda ham tarqalgan.
Hinduizm tabiatni sevishga, vatanparvar bo‘lishga, avlod-lar xotirasini 
e‘zozlashga o‘rgatadi. Hinduizm yomonlikka qarshi yomonlikni qo‘llashni emas, 
balki uni yaxshilik bilan engish mumkinligini o‘rgatadigan din hisoblanadi. 
Hinduizm tinch-totuv, osoyishta yashashga da‘vat qiladi. 
Hinduizm ibodatxonalari g‘oyatda yuksak estetik did bilan hashamatli qilib 
qurilgan. Ularga Quyosh xudosi, musiqa ma‘budasi, go‘zallik, saxiylik, raqs 
ma‘budalari, afsonaviy farishtalar tasviri va haykalchalari qo‘yilgan. Ibodatxona-
larda jarangdor qo‘ng‘iroqchalar chalinadi.