O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

 
NAZORAT SAVOLLARI 
 
1.
Sarf va miqdor nima? 
2.
Sarf va miqdorning qanday o‘lchov birliklarini bilasiz? 
3.
Sarfni o‘lchash usullarini izohlab bering? 
4.
Bosimlar farqi o‘zgaruvchan sarf o‘lchagichni ishlash prinsipini tushuntiring? 
5.
Qanday toraytiruvchi qurilmalar turlarini bilasiz? 

---

24 
6.
Bosimlar farqi o‘zgaruvchan sarf o‘lchagichlarning turlari va ishlash prinsipini 
tushuntiring? 
7.
Elektromagnit sarf o‘lchagichlarni ishlash prinsipini tushuntiring? 
8.
O‘zgaruvchan sathli sarf o‘lchagichlarni ishlash prinsipini tushuntiring? 
4-MA’RUZA 
 
SIGNAL O’ZGARTKICHLAR VA IKKILAMCHI ASBOBLAR. 
TEXNOLOGIK O’LCHOVLARDA RAQAMLI XISOBLASH TEXNIKASI 
VOSITALARINING QO’LLANILISHI
 
O’quv moduli birliklari:
1. Umumiy ma’lumotlar. 2. Elektr, pnevmatik, elektropnevmatik va 
pnevmoelektrik uzgartkichlar. 3. Telemetrik sistema va ikkilamchi asboblar. 4. 
O’lchov vositalarini tanlash. 
 
Har qanday o‘lchash qurilmasida o‘lchash axborotini o‘zgartirish zarurligi 
nazarda tutiladi. Bu ishni bajaradigan elementlar o‘lchash o‘zgartkichlari deyiladi. 
Kirishiga o‘lchanayotgan fizik kattalik keladigan o‘zgartkich 
birlamchi
va o‘lchash 
signallarini o‘zgartirishni amalga oshiradiganlari 
oraliq o‘zgartkich
deb yuritiladi. 
Texnologik parametrlarni o‘lchash uchun qurilgan ko‘pgina zamonaviy 
qurilmalar birlamchi o‘zgartkich, ikkilamchi asbob va ularni ulovchi aloqa 
yo‘llaridan tashkil topgan tizimlardan iborat. 
Birlamchi o‘zgartkich o‘lchash joyiga yaqin o‘rnatiladi. U nazorat qilinayotgan 
muhit ta’sirida bo‘ladi va o‘lchanayotgan kattalikni boshqa fizik tabiatga ega bo‘lgan 
(elektrik, pnevmatik, gidravlik) aloqa yo‘llari bo‘yicha boshqarish shchitiga 
o‘rnatilgan ikkilamchi asbobga uzatish uchun qulay bo‘lgan signalga o‘zgartirishga 
mo‘ljallangan. 
Umumiy ko‘rinishda birlamchi o‘zgartkich sezgir elementdan va uzatuvchi 
o‘lchash o‘zgartkichidan iborat bo‘ladi. Sezgir element o‘lchanayotgan parametrni 
qabul qiladi va uni boshqa fizik tabiatli signalga o‘zgartiradi. Agar bu signal 
masofaga uzatishga qulay bo‘lsa, unda u aloqa yo‘li bo‘yicha ikkilamchi asbobga 
uzatiladi va u bilan o‘lchanadi. 
Agar sezgir element o‘lchanayotgan kattalikni masofaga uzatish mumkin 
bo‘lmaydigan fizik kattalikka, masalan, siljish yoki kuchga o‘zgartirsa, unda oraliq 
o‘zgartkichni qo‘llash zarurati tug‘iladi. Bu o‘zgartkich kattalikni (siljish yoki 
kuchni) elektr yoki pnevmatik signalga o‘zgartiradi, keyin bu signal aloqa yo‘li 
buyicha ikkilamchi asbobga uzatiladi. Misol sifatda 8.1-rasmda bosim o‘lchash 
tizimining sxemasi keltirilgan.R bosim o‘zgarganda 
membrana 1 (sezgir element) egiladi, bunda uning 
markazining siljishi X statik tavsif X=
f
(p) ga mos ravishda 
bosim bilan bir qiymatli bog‘langan bo‘ladi. Agar bunday 
asbob faqat ko‘rsatuvchigina bo‘lsa edi, unda bosimni 
aniqlash uchun strelkani membrana markazi bilan 
kinematik aloqa yordamida ulash etarli bo‘lardi. Bosimni 
8.1-rasm
.Bosimni o’lchash 
uchun o’lchash komplekti 
sxemasi