O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

4.1 rasm
. Standart toraytiruvchi qurilmalar sxemasi: 
a
 – diafragma, 
b
 – soplo,
c
 – Venturi soplosi, 
d
 – Venturi quvuri. 
 
Suyuqlik, gaz va bug‘larning sarfini o‘lchash, uchun toraytirish qurilmasi 
sifatida standart diafragmalar, soplolar, Venturi soplosi va Venturi quvurlari 
ishlatiladi. 
farqi o‘zgarmas sarf o‘lchagichlar – rotametrlar laboratoriyalarda va sanoatda 
keng ishlatilib, toza hamda biroz ifloslangan bir jinsli suyuqlik va gazlarning sarfini 
o‘lchashga mo‘ljallangan. 
a) 
b) 
c) 
d) 

---

20 
Asbobning ishlash prinsipi o‘lchanayotgan muhit oqimining pastdan yuqoriga 
o‘tishida konussimon naycha ichiga joylashgan qalqovichning vertikal (tik) siljish 
holatiga asoslangan. Qalqovichning holati o‘zgarishi bilan qalqovich va konussimon 
naycha devorlari orasidagi o‘tish kesimi o‘zgaradi, natijada o‘tish kesimidagi 
o‘lchanayotgan modda oqimining tezligi ham o‘zgaradi. Berilgan muhitning har bir 
sarf kattaligiga qaloqovichning muayyan holati mos keladi. Rotametrlar bosimlar 
farqi o‘zgaruvchan sarf o‘lchagichlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega: 
rotametrlarning shkalalari teng bo‘linmali bo‘lib, uncha katta bo‘lmagan sarflarni 
o‘lchashga imkon beradi; bosimning yo‘qolishi kichik va u sarf kattaligiga bog‘liq 
emas; rotametrlarning o‘lchash chegarasi katta: 
1
10
m in
m ax

Q
Q
Asbobning o‘lchash qismi (4.2-rasm) vertikal tik joylashgan konussimon naycha 
1 va qalqovich 2 dan iborat. 
O‘zgaruvchan sathli sarf o‘lchagichlarning ishlash prinsipi
suyuqlikning idish 
tubidagi yoki uning yon devorlaridagi teshikdan erkin oqib chiqishidagi sath 
balandligini o‘lchashga asoslangan. Bu asboblar kimyo va boshqa sanoatlarda juda 
agressiv suyuqliklar sarfini o‘lchashda, shuningdek, gaz bilan aralashgan 
pulslanuvchi oqim va suyukliklar sarfini o‘lchashda ishlatiladi. O‘zgaruvchan sathli 
sarf o‘lchagichlar barcha hollarda suyuqlik sarfnni atmosfera bosimida o‘lchaydi, 
shuning uchun, bu asboblarning ishlatilishi cheklangan. 
O‘zgaruvchan sathli sarf o‘lchagichlar tarkibiga qabul qiluvchi sig‘im (idish) va 
suyuqlik sath balandligini o‘lchaydigan asbob kiradi. Sath balandligi o‘lchagichi 
sifatida istalgan sath balandligini o‘lchash asbobi ishlatilishi mumkin. Qabul qiluvchi 
sig‘im sifatida esa dumaloq (diafragma) yoki tirqish teshikli silindrik yoxud 
to‘rtburchak idish xizmat qiladi. Bunday idishlardagi suyuqlik sarfi uning sath 
balandligi bo‘yicha aniqlanadi. Diafragma idish tagida yoki uning yon devorlarida 
joylashishi mumkin, lekin suyuqlik sathi u oqib chiqadigan teshikdan yuqorida 
bo‘lishi lozim. Tirqishning teshiklari idishning faqat yon devorlarida joylashgan 
bo‘lishi kerak, bu holda idishdagi suyuqlik sathi teshikning ustki chetidan baland 
bo‘lmasligi lozim. 
Siqilgan 
havo 

---

21