O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

17-jadval

Ekin maydonlari tuzilishi

Ekin maydoni	2000 yil			2016 yil
	Ming ga	Jamiga nisbatan, % da	Ming ga		Jamiga nisbatan, % da
Jami ekin maydoni	3778,3	100	3678,2		100
Shundan, donli ekinlar	1614,0	42,7	1655,6		45,0
boshoqlilar	1417,5	37,5	1547,1		42,1
Shundan bug’doy	1355,8	35,9	1454,8		39,6
makkajo’xori	49,2	1,3	35,6		1,0
Sholi	131,8	3,5	48,8		1,3
dukkakli	7,3	0,2	19,6		0,5
Texnika ekinlari	1512,5	40,0	1372,3		37,3
Shundan; paxta	1444,5	38,2	1301,5		35,4
kartoshka	52,2	1,4	80,3		2,2
sabzavotlar	129,9	3,5	192,0		5,2
Poliz mahsulotlari	36,9	1,0	51,5		1,4
Ozuqa, em xashak ekinlari	429,0	11,4	325,7		8,9

Manba: O’zbekiston qishloq xo’jaligi. Statistik to’plam. T.: 2016y.

O’zbekistonda issiq kunlar ko’p, vegetatsiya davri uzoqligi bois, ba’zi qishloq xo’jalik mahsulotlarini bir yilda 2-3 martadan hosilini olish imkonini beradi. Qolaversa, mintaqalarning tuproqlari ham (asosan bo’z yoki sur tuproqlar ko’p tarqalgan) agroiqtisodiyot rivojlanishiga ancha qulaylik yaratadi. Biroq, qishloq xo’jaligining respublikadagi muammoli tomoni bu suv resurslari bilan ta’minlanishidir. Mavjud ma’lumotlarga qaraganda, suv resurslarining taxminan 10 foizi respublikada shakllanadi, xolos. Qolgan qismi muhim gidrologik manbalar, ya’ni Amudaryo, Sirdaryo va Zarafshon kabi transchegaraviy xarakterga ega bo’lgan daryolar hisobiga ta’minlanadi. Bu daryolar asosan qo’shni davlatlar – Tojikiston va Qirg’iziston hududidan boshlanadi. Shu bois, mavjud suv resurslaridan unumli foydalanish, sug’orma dehqonchilikda yangi texnologiyalarni joriy qilish, qo’shni mamlakatlar bilan o’zaro, xalqaro me’yor va qoidalardan kelib chiqqan holda, suv resurslarini oqilona taqsimlash respublika ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining eng dolzarb muammosidir.

3.Ixtisoslashuv: dexqonchilik va chorvachilik

Respublika qishloq xo’jaligi ikkita yirik tarmoq chorvachilik va dehqonchilikdan iborat. Qishloq xo’jaligidagi islohotlar natijasida, jami qishloq xo’jaligida chorvachilik mahsulotining hajmi 1990 yilda 36,6 foiz bo’lgan bo’lsa, 2014 yilda dehqon xo’jaliklarida chorva mollarining bosh soni ko’payishi hisobiga 41,0 foizga ko’tarildi. Shuningdek, go’sht etishtirish hajmi ham sezilarli o’sdi, ya’ni ushbu davrda 50,8 ming tonnaga (tirik vaznda) (1,9 marta), sut 58,4 ming tonnaga (2 marta), tuxum 1740,2 mln donaga (3,2 marta) ko’paydi. Aksincha, paxta tolasining jami qishloq xo’jaligidagi hissasi 47,7 foizdan 11,1 foizga qisqardi. Qolgan barcha chorvachilik va dehqonchilik mahsulot turlarida mahsuldorlik va hosildorligida o’sish ro’y berdi. Masalan, donli ekin maydonlari kengayishi va hosildorligining ortishi hisobiga donli ekinlar etishtirish hajmi 1990 yilda 7504,3 ming tonnadan 2014 yilda 1655,6 ming tonnnaga ko’paydi. Shuningdek, poliz va sabzavot ekin mahsulotlari miqdori, ya’ni kartoshka 5 marta, poliz mahsulotlari 1,2 marta, mevalar 2,6, uzum 1,3 martaga oshdi.

Respublika qishloq xo’jaligida dehqonchilik muhim va etakchi tarmoqlardan sanaladi. Dehqonchilikning yalpi qishloq xo’jaligi mahsulotidagi ulushi 2014 yilda 59,0 foizni tashkil etdi.

Dehqonchilik asosan, sug’orma va lalmikor dehqonchilikka tayaniladi. Lalmikor dehqonchilikda (bug’doy, arpa, zig’ir, kunjut, no’xat, ozuqabop ekinlar, bog’dorchilik, uzumchilik) etishtirilgan mahsulotlar hajmiga ko’ra juda kam ulushga ega. Asosiy dehqonchilik mahsulotlari sug’oriladigan erlardan olinadi va uning hosili lalmikor dehqonchilikka nisbatan 3-5 marta ko’p bo’ladi. Sug’oriladigan erlarda etishtiriladigan texnika, donli ekinlar, sabzavot-kartoshka, poliz, em-xashak ekinlari dehqonchilik yalpi mahsulotining 98-99 foizini beradi. Jumladan, yuqorida ta’kidlanganidek, islohotlar davrida texnika ekinlaridan paxta ekiladigan er maydonlarining qisqarishi, paxta-tolasining, boshqa dehqonchilik mahsulot turlariga nisbatan mahsulot hajmining kamayishiga olib keldi. Masalan, 1990 yilda respublika bo’yicha yalpi qishloq xo’jaligi mahsulotining 47,7 foizini paxta tolasi tashkil etgan bo’lsa, 2014 yilda bu raqam 39,1foizga teng bo’ldi. Aksincha, donli ekinlar ulushi 4,1 foizdan 10,8 foizga ko’tarildi.

18-jadval