O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

5.10-Rasm: Adrenergik sinaps sxemasi.
Simpatik nervlarni qitiqlaganda ularning oxiridan sinaptik bo’shliqqa NA ajraladi va postsinaptik membranada joylashgan adrenoretseptorlar bilan bog‘lanib, ularning depolyarizatsiyalaydi.

Sinaptik bo’shliq

Tomir o’zani

Tomir o’zani

Postsinaptik membrana

5.11-Rasm:Presinaptik va postsinaptik adrenoretseptorlarga noradrenalin va adrenalinning ta’sir mexanizmi.
Adrenoretseptorlarning har-xil kimyoviy birikmalarga sezgirligi bir xil emas, shuning uchun quyidagi adrenoretseptorlar tafovut qilingan:
α₁-adrenergik sinapsning postsinaptik membranasida joylashgan.
α₂-adrenergik sinapsning presinaptik membranasida joylashgan.
Ular qaytar manfiy aloqa orqali nooradrenalin ajralib chiqishini regulyatsiya qiladi ya’ni nooradrenalin ta’sirida qo’zg’alib uning sinaptik bo’shliqqa ajralib chiqishini tormozlaydi. α₂ –adrenoretseptorlar sinapsdan tashqari effektor hujayralar membranasida ya’ni qon tomirlarning ichki innervatsiyalanmagan qismida joylashgan joylashadi. Ular sirkulyatsiyalanayotgan qondagi adrenalin ta’sirida qo’zg’aladi.
β -adrenoretseptorlar postsinaptik membranada joylashgan bo‘lib, β₁-yurakda, β₂-bronxlar, tomirlarda, bachadonda, β₃ –yog’ to’qimasida bor. Yurakda faqat β₁ –adrenoretseptorlar emas, β₂ va β₃ –adrenoretseptorlar ham, bronxlarda esa β₁ va β₂ adrenoretseptorlar bo’ladi. Nooradrenalin postsinaptik β₁- adrenoretseptorlarni, adrenalin esa tomir ichida joylashgan β₂- adrenoretseptorlarni qo’zg’atadi. Bu o’z navbatida neyrotrop ta’sir β₁- adrenoretseptorlarga nooradrenalin ta’siri orqali, gumoral ta’sir esa β₂- adrenoretseptorlarga adrenalin orqali yuzaga chiqadi. β₃ –adrenoretseptorlarni katexolaminlarning yuqori konsentratsiyasi qo’zg’atishi mumkin. Shuningdek presnaptik β-adrenoretseptorlar ham aniqlangan, ular analogi bo’lgan α –adrenoretseptorlardan farqli ravishda qaytar musbat ta’sir orqali nooradrenalin ajralib chiqishini oshiradi. β-adrenoretseptor agonistlari mediator ajralishini oshiradi antagonistlari esa susaytiradi. Funksional jihatdan presinaptik α₂-adrenoretseptorlar ta’sirini susaytrish amaliy ahamyatga ega.
5.4-jadval. α-adrenoretseptorlarga ta’sir etuvchi dori vositalari