O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Yo‘talga qarshi vositalar
Yo‘tal bu murakkab reflektor jarayon bo‘lib yuqori nafas yo‘llari, bronxlar va bronxiolalarni ta’sirlanishi tufayli yuzaga keladi va asosan himoya vazifasini o‘taydi, chunki yo‘tal nafas yo‘llaridagi qitiqlovchi ba’zi zarrachalarni tez chiqarib tashlashga qaratilgan. Lekin yo‘tal ba’zi holatlarda plevra pardalarini shikastlanishidan ham yuzaga kelishi mumkin (masalan: qovurg‘a sinsa, quruq plevrit va hokazo) yoki markaziy (yo‘tal markazini qo‘zg‘alishi tufayli ham) kelib chiqadi.
Yo‘tal markazi nafas markazi bilan uzviy bog‘liq ekanligini yodda tutmoq zarur. Shu tufayli nafas markazini falajlovchi moddalar yo‘tal markaziga ham Shunday ta’sir ko‘rsatadilar. Yo‘talga qarshi vositalar ikki guruhga bo‘linadilar:
1.Markaziy ta’sir etuvchilar:
a) narkotiklar (kodein, etilmorfin gidroxlorid )
b) nonarkotiklar (glautsin gidroxlorid, okseladin sitrat, butamirat,)
2.Periferik ta’sir etuvchilar (libeksin)
Amaliy tibbiyotda markaziy ta’sir etuvchi preparatlar keng tarqalgan. Ular uzunchoq miyadagi yo’tal markazini susaytiradilar.
Codeine phosphas qora dori-opiy tarkibiga kiruvchi alkaloid (metilmorfin 0,5%). Morfin guruhiga kiradi.
Uning MNSga susaytiruvchi ta’siri morfinnikidan kam. Terapevtik dozalarda og‘riqsizlantiruvchi, nafas va yo‘tal markazini falajlovchi, kayf berish xossasi rivojlanadi. Katta dozalarda morfinistlarda obstinensiya sindromini susaytirishi yoki ba’zan bartaraf etishi mumkin. Analgetik ta’sir kuchi morfinnikidan 7 marta kam bo‘lsa ham u kuchli darajada yo‘talni qoldirish xossasiga ega.Lekin yo‘talni qoldirish ta’sir kuchi ham morfinnikidan sust. MNS dagi yo‘tal markaziga bevosita ta’sir ko‘rsatadi, uni qo‘zg‘aluvchanligini keskin susaytiradi. Asosan yo‘talni to‘xtatish yoki kamaytirish uchun yakka o‘zi yoki boshqa vositalar bilan birgalikda qo‘llaniladi. (Bexterev miksturasi: adonizid, NaBr kodein; “Kodeterpin”: NaHCO₃, terpingidrat, kodein). Sistematik qo’llaganda qabziyat kelib chiqishi mumkin. Uzoq qo’llaganda o’rganib qolish va tobelik chaqiradi.