O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

Adabiyotlar:
1.
Zahiriddin Muhammad Bobur. Boburnoma. – T.: Sharq, 2002.138-bet 
2.
Karomat Mullaxо
ʻ
jayeva. ―Tarixi Rashidiy‖da Abdurahmon Jomiyga munosabat. 
Muhammad Haydar mirzoning «Tarixi Rashidiy» asarining jahon madaniyati tarixidagi о
ʻ
rni 
xalqaro ilmiy anjuman materiallari. –T.,2011, 35-bet. 
3.
Ja‘far Xolmо
ʻ
minov, Jomiy va Yevropa 
https://www.researchgate.net/publication/337656121. 
 
 
ABDULLA ORIPOV IJODIDA MILLIY RUHNING NAVOIYONA IFODASI 
 
L.О
ʻ
sarova, 
TDО
ʻ
TAU mustaqil izlanuvchisi 
Har qanday ijodkor mahoratining yuksalishi muayyan adabiy-estetik omillar bilan bog‗liq 
holda kechadi. Buyuk salaflar ijod laboratoriyasidan saboq olish, milliy ruhning betakror ifo-
dasiga erisha olish mazkur omillarning eng asosiylaridandir. Zamonaviy she‘riyatimiz darg‗ala-
ridan hisoblangan Abdulla Oripov she‘riyati takomilida Alisher Navoiy nazmiy an‘analaridan 
olingan ana shunday ijodiy saboq ta‘sirini sezish mumkin. Milliy ruh ifodasidagi о
ʻ
zaro uyg‗un-
likda bu hol, ayniqsa, yaqqolroq seziladi. Abdulla Oripovning: ―Men Navoiydan masalaning mo-
hiyatiga kirishni, she‘rni sehrli tayoqchaday о
ʻ
ynatishni о
ʻ
rgandim. U kishi mazmun ifodasining 
ustasi, she‘r aytish mumkin, lekin she‘rni mazmun bilan faqat Navoiy aytgan‖, degan e‘tirofi 
ham ushbu fikrni tasdiqlaydi. Ikki buyuk shoir ijodidagi mushtarak va о
ʻ
ziga xos xususiyatlarni 
tahlil etishga harakat qilamiz. 
Abdulla Oripovning ―Tanlangan asarlar‖ 7-jildidan о
ʻ
rin olgan g‗azallar ushbu mumtoz janr-
ning mukammal namunalaridan deyish mumkin. Mana bu matla‘ tahlili ham bu fikrni quv-
vatlaydi: 
Sochlaring yoymay turib 
Tushgan qorong‗u tun emas, 
Tishlaringni kо
ʻ
rmayin
Tong ham oqargan kun emas
200
. 
Ushbu baytni tahlil etar ekan, professor Nurboy Jabborov: ―Mumtoz she‘riyatimizga xos 
husni matla‘ning naqadar gо
ʻ
zal namunasi. Bunda tashbeh ham, tazod ham fikrning san‘atkorona 
ifodasiga xizmat qilgan‖
201
, deya baholaydi. Darhaqiqat, yuqoridagi baytda navoiyona poetik 
tasvirni hamda teran fikrning mukammal badiiy ifodasini kuzatish mumkin.
Abdulla Oripov g‗azalining mazkur matla‘sida Alisher Navoiyning ―Favoyid ul-kibor‖ 
devonidan о
ʻ
rin olgan 92-g‗azalidagi mana bu baytga mutanosiblik kuzatiladi:
Yuzung xurshididin ul tun topib xayli kavokib nur,
Sochingning zulmati ul kecha tun rangini aylab doj. 
―Doj‖ sо
ʻ
zi ―Navoiy asarlari lug‗ati‖da: ―qorong‗i, qorong‗ilik; juda qorong‗i kecha‖ tarzida 
izohlangan
202
. Ma‘lum bо
ʻ
ladiki, hazrat Alisher Navoiy baytning ikkinchi satrida tunning rangini 
yor sochining zulmati qorong‗i qilganini ta‘kidlamoqda. Abdulla Oripov baytida esa yor sochini 
yoygani bois tun qorong‗u bо
ʻ
lgani tasvirlangan. Ushbu obrazli ifoda mohiyat e‘tibori bilan 
yaqin bо
ʻ
lsa-da, Abdulla Oripov sochini yoygan yor obrazini о
ʻ
quvchi kо
ʻ
z о
ʻ
ngida yaqqol 
200
Орипов А. Танланган асарлар. Ғафур Ғулом номидаги НМИУ. – Т.: 2013. – Б. 114. 
201
Жабборов Н. Замон, мезон, шеърият. – Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги НМИУ, 2015. – Б. 21. 
202
Навоий асарлари луғати (Тузувчилар: П.Шамсиев, С.Иброҳимов). – Т.: Адабиѐт ва санъат. 1972. – Б. 196. 

---

206 
namoyon etish orqali buyuk salafi an‘anasini yangilagani va boyitganini sezish qiyin emas. Bu 
esa, о
ʻ
z navbatida, shoirning individual poetik tafakkuri mahsuli ekanini ta‘kidlash zarur. 
Yuqorida matla‘si keltirilgan g‗azalning boshqa baytida Abdulla Oripov fikrni quyidagicha 
betakror ifodalaydi:
Ikki chashmim jolasiga
Boqmangiz hayron bо
ʻ
lib, 
Asli uldir ikki daryo, 
Sir emas, Jayhun emas. 
Kо
ʻ
zdan tinimsiz oqqan yoshni jolaga qiyoslash an‘anasi mumtoz she‘riyatda mavjud. 
―Navodir ush-shabob‖ devonining 550-g‗azalida hazrat Alisher Navoiy mana bu tarzda jozibali 
tasvir yaratadi:
Yuzung shavqida ashkim kо
ʻ
zlar ichra jola bog‗lanmish,
Yog‗in ul nav‘kimdur bog‗lag‗ay abri bahor ichra. 
Ikkala baytning qiyosiy tahlili shundan dalolat beradiki, garchi buyuk salafi she‘riyatidan 
ma‘lum darajada ta‘sirlanish holati sezilsa-da, Abdulla Oripov baytida fikr tashbehu istiora 
orqali ohorli ifodalangan. Alisher Navoiy g‗azali hazaji musammani solim vaznida yozilgan 
bо
ʻ
lsa, Abdulla Oripov fikrni ramali musammani mahzufda ifodalashni ma‘qul kо
ʻ
radi. Navoiy 
kо
ʻ
zlar ichra jolani bahor buluti ichidagi yog‗inga tashbeh etsa, nevara shogirdi ikki chashmidagi 
jolani ikki daryoga qiyoslaydi. Har ikki ijodkor she‘rida milliy ruhning betakror ifodasi kuza-
tiladi.