O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

ota
va 
bob
darajasidagi darveshlar egallagan. Ustoz, murshid, pir, 
pirimug‗on, bob, ota, xо
ʻ
ja, eshon, Shayx darajalari Yassaviy dasturida kо
ʻ
p uchraydigan daraja-
lardir. Xо
ʻ
ja Ahmad Yassaviyning birinchi ustozi mashhur Arslon boboda (yoki bobda) mana 
shu darajalar berilgan. Yassaviy silsilasida ota va xо
ʻ
ja darajalari juda kо
ʻ
p uchraydi. Yassaviy 
shayxlariga turkiylar tarafidan ota ismi berilganligi uchun shoir Atoiy ham Atoiy (Otalar 
avlodiga mansub) tahallusi qо
ʻ
llangan.
«Hadiyqot al-arifin»ning muallifi Isxoq ota Yassaviy silsilasida maxsus о
ʻ
rni bо
ʻ
lgan muhim 
insondir. Darajasi «Hadiqat al-Arifin»da va «Rashaxat-i ayn-ul Hayot»da, shu bilan birga, Kо
ʻ
p-
rulining «Turk adabiyotida ilk mutasavviflar» asarida xо
ʻ
ja, «Nasoyimul-muhabbat»da ota sо
ʻ
zi 
bilan kо
ʻ
rsatilgan muallifning hayoti haqidagi manbalarda mufassal ma‘lumotga duch kelamiz. 
Kо
ʻ
pruli «Javohir-ul - Abror», «Rashaxat ayn-il Hayot» va «Tibyani-ul vasoil-ul haqayiq» kabi 
asarlarni manba sifatida Yassaviy silsilasiga bog‗laydi. Isxoq ota, Zangi ota silsilasining vakili 
Said ota - Ismoil otaning о
ʻ
g‗li. Ismoil otaning о
ʻ
n etti yoki о
ʻ
n sakkiz о
ʻ
g‗li bо
ʻ
lgan. Isxoq xо
ʻ
ja 
mana shularning bittasi. Ahmad Yassaviyning muridi bо
ʻ
lgan Ismoil ota bu dunyodan о
ʻ
tayot-
ganida о
ʻ
zining о
ʻ
rniga Isxoq xо
ʻ
jani loyiq kо
ʻ
rgan. Isxoq xо
ʻ
ja otasi hayotlik chog‗idayoq murid-
lar qо
ʻ
l bergan Shayx edi. Otasining xalifasi, merosxо
ʻ
ri va izbosari edi. Muridlariga va dо
ʻ
stla-
riga rahbarlik qilib, otasining zikrlarini va duolarini davom ettiradi. Muallifning otasi Ismoil ota 
Qazg‗urtiy ekanligini matnda aytib ketilgan bir voqeaga bog‗liq bayonlaydi: «Ibrohim Qazg‗ur-
tiy otaning о
ʻ
g‗li Ismoil xо
ʻ
jadir».. Ishoq xо
ʻ
ja Qazg‗urtiy Ispidjobda uzoq vaqt qolib, xalqqa 
rahbarlik qilishni о
ʻ
ziga vazifa etib yukladi. Kо
ʻ
prulining aytishi bо
ʻ
yicha, u Ispijabda turkiylar 
orasida shuhrat qozondi, bu Shayx haqida afsonalar kо
ʻ
p tarqalgan va kо
ʻ
p aytilar edi. Isxoq 

---

202 
xо
ʻ
janing bu yerga kо
ʻ
chib, yuqori darajaga erishishi, tinchlikka bog‗lanishi ―Rashaxot ayn-il 
Hayot‖da mufassal bayon qilingan.
Bu maqolaga xulosa qilar ekanmiz, Isxoq xо
ʻ
ja Qazg‗urtiyning «Hadiqat Al-Arifin» asa-
rining XIV asrda yozilganligi aniqlandi. Uning tili asosan kо
ʻ
hna turkiychadir. Qо
ʻ
lyozma sahi-
falarida arab tilida Qur‘ondan oyatlar iqtibos sifatida keltirilgan. Shu bilan birga diniy-tasavvufiy 
terminlar ham berilgan.
Xulosa qilib aytganda, ilmiy doirada oz tadqiq etilgan «Hadiqat al-Arifin» ma‘lumotlarini, 
qorong‗u, noma‘lum taraflarini ochish О
ʻ
rta Osiyoda islomning tarqalishiga oid tarixiy masala-
larga yangi nigoh bilan qarab tadqiq etish kerakligini kо
ʻ
rsatadi.