O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

Литература 
1.
Зульфия. Избранное. – М.: Художественная литература, 1985. –383с. 
2.
Салиджанов Ю. Изучение творчества Зульфии в узбекском литературоведении // 
Преподавание языка и литературы, 2015. №2, – С. 17. 
3.
Топоров В.Н. Пространство культуры и встречи в нем // Восток–Запад. 
Исследования. Переводы. Публикации. – М., 1989. – С.7. 
4.
Умурова Г.Х. Художественный мир и поэтическая школа Зульфии. // Автореферат 
диссертации доктора филологических наук (DSc). Самарканд, 2019. 
SIZIF - YANGI SHAKLLANGAN ONG TIMSOLI 
 
I.Saymuratova, GulDU katta о
ʻ
qituvchi 
 
Badiiy adabiyot davr va jamiyat bilan birga ijtimoiy ong shakli sifatida tarixiy taraqqiyotda 
paydo bо
ʻ
ladi hamda о
ʻ
z rivojlanish bosqichlariga erishadi. Zamon va makon badiiy adabiyotga 
о
ʻ
z ta‘sirini о
ʻ
tkazmay qolmaydi. Shu jumladan, adabiyot ham muhitga, jamiyat ong-u shuuriga 
ta‘sir qiladi. Shu ma‘noda bо
ʻ
lsa kerakki, istiqlol davrida yaratilgan ayrim asarlarning о
ʻ
qilishi va 
uqilishi murakkab jarayonni talab etadi. Bu jarayon esa aynan kitobxondan ulkan adabiy tayyor-
garlikni talab etadi. Istiqlol davri о
ʻ
zbek romannavisligida о
ʻ
z mavqeyiga ega, iste‘dodli yozuv-
chi Xurshid Dо
ʻ
stmuhammadning ―Donishmand Sizif‖ asari xuddi shunday asarlar sirasiga 
kiradi.
Yozuvchi ijodida G‗arb adabiyoti an‘analarini, aksariyat asarlarini esa modern uslubida 
yozilganligini kо
ʻ
rish mumkin. Uning ―Donishmand Sizif‖ romani yangicha yо
ʻ
nalish va uslubda 
yozilgan bо
ʻ
lib, yozuvchi bosh qahramon
xarakterini har tomonlama ochib berishda ichki monologdan samarali foydalangan. Badiiy 
adabiyotda ichki monologdan personaj ruhiyatini tasvirlash vositasi sifatida qо
ʻ
llaniladi. ―Ichki 
monolog - personajning moddiylashmagan, о
ʻ
ziga qaratilgan va ichidagina kechuvchi nutqi, 
badiiy psixologizmning bevosita shakli. Shartli ravishda inson ongida kechayotgan о
ʻ
ylov (his 
etish) jarayoni sifatida qabul qilinadi‖
203
. 
Yunon mifologiyasida Sizif obrazining mavjudligi jahon adabiyoti tarixidan ma‘lum. 
Shuningdek, adabiyotda Sizif mehnati, Sizif mashaqqati kabi terminlar va shu asosda yaratilgan 
adabiy manbalar bor. Sizif haqida yunon mutafakkirlari- Gomer, Esxil, Sofokl, Evripid, Kritiy, 
adiblar - Sartr, Jeyms Joys, Frans Kafka, Marsel Prust, Merli, Nikitin, Alber Kamyu, Nikolay 
Kun, Xurshid Dо
ʻ
stmuhammad, psixoanalitik - Erik Bern, musavvir - Vechellio Titsianning ijo-
dida turli janrlarda asarlar yaratilgan. U haqida yaratilgan mavjud asarlarning deyarli barchasida 
birgina xususiyat yetakchilik qilgan, Sizif ma‘budlar xudosi Zevsning qilmishlarini bilgani sabab 
bema‘ni og‗ir jazoga mahkum etilgan hamda turli qiyofa va xarakterlarda namoyon bо
ʻ
l-
gan. Xurshid Dо
ʻ
stmuhammad Sizif mehnati va mashaqqatini zamonaviy ruhda yangicha uslub-
da ifoda etdi. 
Romanda isyonkor va kurashuvchan inson qismati tasvirlanadi. Sizif asarning bosh qahra-
moni, uning misolida odamzodning iztirobi, umidi, mashaqqatli umr yо
ʻ
li qalamga olingan. 
203
Қуронов Д., Мамажонов З., Шералиева М. Адабиѐтшунослик луғати. – Т.: Akademnashr, 2010. – Б. 126. 

---

210 
Roman qahramonlari sanoqli bо
ʻ
lib, ular о
ʻ
ziga xos ramziy xarakterga egaligi bilan ajralib turadi. 
Xurshid Dо
ʻ
stmuhammad mazkur romanini Alber Kamyuning ―Sizif haqida asotir‖ nomli 
essesiga hamohang tarzda yozadi. Alber Kamyuning talqinida Sizif absurd qahramon. Absurd – 
bema‘nilik degani. Adabiyotshunoslikka oid lug‗atlarda bu atama deyarli uchramaydi. Absur-
dizm insoniyatning hayot ma‘nosini topish yо
ʻ
lidagi harakatlari zoye ketadi, chunki bunday 
ma‘noning о
ʻ
zi mavjud emas, deb ta‘kidlovchi falsafiy oqimdir. Adabiyotshunos olim Yо
ʻ
ldosh 
Solijonov ―Sizif va absurd‖ nomli maqolasida A.Kamyu о
ʻ
zining ―Sizif haqida asotir‖ essesida 
absurdning ma‘no-mohiyatini tо
ʻ
laligicha ochib berganini aytadi va quyidagilarni ta‘kidlaydi: 
―Adib Sizif siymosida zolimlarga qarshi kurashuvchi proletar timsolini kо
ʻ
radi. «Xudolarning 
proletariysi, ojiz bо
ʻ
lsa-da, isyonkor Sizif, – deb yozadi Kamyu va о
ʻ
zining tuganmas qayg‗uli 
qismatini yaxshi biladi; bu haqda u pastlikka tushayotganda о
ʻ
ylaydi». Kamyuning ifodalashicha, 
Sizif jahannamning mangu malayidir. Yozuvchi bu afsonadagi ramziy obraz hamda makon 
orqali real hayotga munosabat bildiradi. Uningcha, inson yashayotgan hayotning о
ʻ
zi dо
ʻ
zax 
azobidan iboratdir. Odam bu hayotda qanday yashashni, kimga ishonishni, nimaga kо
ʻ
ngil 
qо
ʻ
yishni bilmaydi. «Shundan anglashiladiki, Sizif absurd qahramondir» degan xulosaga keladi 
Kamyu. Demak, bu ma‘nisiz hayotda foydasiz urinish va rо
ʻ
yobga chiqmaydigan umid bilan 
yashash absurdning falsafiy mohiyatini tashkil etar ekan‖
204
.
Shu о
ʻ
rinda bir savol tug‗iladi: nima uchun yozuvchi aynan yunon mifologiyasidagi Sizif 
obraziga murojaat etdi? Bu qahramon Sharq adabiyotida yо
ʻ
qmidi? Har bir davr adabiyotining 
о
ʻ
ziga xosligi bо
ʻ
lganidek, Sharq adabiyotining ham G‗arb adabiyotining ham о
ʻ
ziga xos jihatlari 
bor. Bizningcha, yozuvchiga Sizif obrazi olamni anglatayotgan shaxs sifatida kerak bо
ʻ
lgan. 
Xalq og‗zaki ijodidagi qahramonlarimizda kо
ʻ
p hollarda superqahramonlikni kо
ʻ
rishimiz mum-
kin. Ularda shaxs emas, balki qahramonlik yetakchilik qilgan. Asosan ular о
ʻ
zida kо
ʻ
proq xalq-
ning orzu-umidlari, armonlarini, qolaversa, ideallarini ifoda etgan. Masalan, Gо
ʻ
rо
ʻ
g‗li yoki 
Alpomish obrazlarini olib qaraydigan bо
ʻ
lsak, ular о
ʻ
tda yonmaydi, suvda chо
ʻ
kmaydi, qilni qirq 
yorib, zumda tog‗ni talqon etadi. Vaholanki, real hayotda shaxs bu holatda bо
ʻ
lmaydi. Ayniqsa, 
yangi zamon ijtimoiylashgan davr kishisida bunday holat kuzatilmaydi. О
ʻ
zini anglayotgan va 
olamni anglashga urinayotgan shaxs timsoli kerak bо
ʻ
lgani uchun Sizif obraziga murojaat etilgan 
va unga milliylik ohori singdirilgan. Bu bilan yozuvchi о
ʻ
zi aytmoqchi bо
ʻ
lgan g‗oyalarini va 
kо
ʻ
zlagan badiiy niyatini amalga oshirgan. 
Yozuvchi doimiy harakatdagi shaxs obrazini yaratdi, qahramon esa о
ʻ
zida shakllangan yangi 
ong va irodani kashf etdi. G‗oya nuqtayi nazaridan yozuvchi yangi fikrlayotgan ongli shaxs ob-
razini birinchi planga qо
ʻ
ydi. Bu obrazni Sharqdan emas, aynan yunon mifologiyasidan olgan-
ligining boisini asar g‗oyasini keng miqyosda e‘tirof etishi uchun Sizif obrazida imkoniyatlar 
kо
ʻ
proq edi deyishimiz mumkin. Yana bir sababi butun adabiyot ahliga ma‘lum bо
ʻ
lgan bosh 
qahramon Sizif orqali yozuvchi о
ʻ
z ijodiy niyatlarini singdira olish mas‘uliyatini uddalagan.