222
bilmoqchi bо
ʻ
lsang, biror dalilu hujjat Uni bildirolmaydi...‖ – deydi Xoja Abulvafoiy Xorazmiy.
Nafsni uzluksiz tarbiyalash orqali Tavhidga, haqiqatlar haqiqatiga erishiladi. Solikda tajallilar
dunyoga keladi. Abulvafo Xorazmiyning ruboiylarida ham borliqni Yaratganning tajallisi
sifatida qarash fikri aks etadi:
Haqning ba‘zi botil zuhurotlari borki,
Kim ularni inkor etsa, johildir.
Butun borlnqda haqdan boshqasini kо
ʻ
rgan —
Haqiqatlar haqiqatidan g‗ofildir
10
.
Qalb tasfiyasida yuqori maqomlarga kо
ʻ
tarilgan va amaliy natijalari haqida kitoblar yozgan
Najmuddin Doya ham ruboiylar yozgani ma‘lum. ―Nasoyim ul-muhabbat‖da ham bunga guvoh
bо
ʻ
lamiz:
Gar sham‘da men kabi judolik dog‗i bor,
Yig‗iyu yonish bilan oshnoligi bor.
Sham‘ning sarrishtasi mening sarrishtamdin yaxshiroq,
Chunki uning boshida yorug‗ligi bor
11
.
Orif ijodkorlarning har bir satrida irfoniy-falsafiy mazmun borki, ularning tahlil va talqini,
albatta, tasavvufiy istilohlar haqida etarli bilimga ega bо
ʻ
lishni talab etadi. Mazkur ruboiyda ham
tariqat ijodkorlariga xos malomatiylikni kо
ʻ
ramiz. Ayriliqdan yonayotgan shamning muhabbati,
hijronu iztirobidan yonishi о
ʻ
zining ohu nolasidan
ustun ekanligini aytib, о
ʻ
z holiga malomat
qiladi. Zero, shamning yonishi atrofga ziyo tarqatmoqda. Mana shunday oshiqona hasrat, orifona
mushohada bilan yо
ʻ
g‗rilgan tazkiradagi ruboiylardan biri Shayx Raziyuddin Ali Lolo G‗aznaviy
(q.s.) qalamiga mansubdir:
Jon minglab kо
ʻ
ngullar bilan giriftoringdur,
Kо
ʻ
ngul ham minglab jonlar bilan xaridoringdur.
Diydoring orzusida yurgan talabgorlarning
na uyqusi, na qarori bordir
12
.
Valiy zotlarning kо
ʻ
ngil xaridori, shubhasiz, Allohning diydori bо
ʻ
lgan. Bu talab yо
ʻ
lida na
uyqusi, na qarori yо
ʻ
qligi ularning hikmatga yо
ʻ
g‗rilgan ruboiydagi
bayonlaridan ham oshkor
bо
ʻ
lmoqda. Shayx Raziyuddin Ali Lolo ham Shayxning о
ʻ
ziga xos riyozat yо
ʻ
lini bosib о
ʻ
tgan
xalifalaridandir. Uning Najmiddin Kubroga murid bо
ʻ
lishi kо
ʻ
rgan solih tushi sababli ekanligi
tazkirada bayon qilinadi: ―...kecha voqe‘ada kо
ʻ
rdiki,
bir shotu qо
ʻ
yubdurlar, osmong‗acha. Va
birav bu shotu boshida turubdur. Va el bir-bir aning qoshig‗a kelurlar va ul bularning iligin tutub,
osmong‗acha eltur. Va bu ilig tutub eltgan kishi bu kishining iligin anga berur va ul iligin tutgan
kishini osmong‗a eltur. Shayx Ali Lolo ham bordi va aning ham iligin tutub, ul kishi iligiga
berdilar va osmong‗a chiqardi‖
13
. Bu tushni eshitgan otasi о
ʻ
g‗lining qalb qulfi ochilishi mana
shu zot tufayli ekanligini ta‘bir qiladi. Shu bois Ali Lolo bu Shayxni yurtma-yurt izlaydi. Navoiy
aytganidek, ―yuz
yigirma tо
ʻ
rt Shayxi komili mukammaldin xirqa‖ oladi. Turkistonda Xoja
Ahmad Yassaviy (q.s.) xonaqohida xilvatda о
ʻ
tirganida Xorazmdan kelgan kishidan Najmiddin
Kubroning ta‘rifini eshitadi. Va qish bо
ʻ
lishiga qaramay Xorazmga kelib,
Shayx huzurida
sulukka mashg‗ul bо
ʻ
ladi. Najmiddin Kubro murshid va xalifalari haqida ―Nasoyim ul-
muhabat‖da Navoiy alohida о
ʻ
rin ajratgani ma‘lum. О
ʻ
zi ham buni e‘tirof etib shunday deydi:
―Hazrat Shayxqa muridlar kо
ʻ
p erdilar, ammo alardin nechasi jahonda yagona va zamonda
muqtado va farzona erdilar. Andoqki, Shayx Majduddin Bag‗dodiy va Shayx Sa‘duddin
Humuyiy va Bobo Kamol Jandiy va Shayx Rozuddin Ali Lolo va Shayx Sayfuddin Boxarziy va
Shayx Najmuddin Roziy va Shayx Jamoluddin Giliy r. t. Va ba‘zi debdurlarki, Mavlono
Bahouddin valadki, Hazrat Mavlono Jaloluddin Rumiy q. s.ning volidi bо
ʻ
lg‗ay,
ham alar-
dindur‖
14
.
223
Muallif ularni nafaqat tasavvuf namoyandasi, valiy zot, balki yuksak iqtidorga ega qalam
sohibi, ijodkor sifatidagi qirralariga ham e‘tibor qaratadi. Va ularning ijodlaridan bir necha
namunalar keltiradi. Vatandoshimiz Najmiddin Kubro va uning izdoshlari hayoti va ijodini
о
ʻ
rganish
tasavvufni anglashga, irfoniy adabiyotning g‗oya, obraz va timsollarini kashf etishga
yordam beradi. Ularning badiiy-irfoniy she‘riyatini tо
ʻ
plash esa tasavvufiy adabiyotimizning
boyishiga sabab bо
ʻ
ladi. Bunda Alisher Navoiyning ―Nasoyim ul-muhabbat‖ tazkirasi asosiy
manbalardandir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
