Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy Universiteti Tarix fakulteti Tarix

2)
 
Toshkentning eski shahar qismining tarixiy toponimlari tasnifi va tahlili 
Gidronimlar va ularning etimologiyasi. 
11
Тошкент маҳаллалари: анъаналар ва замонавийлик. Масъул муҳаррир: З.Х.Орифхонова. – Т.: Янги аср 
авлоди, 2002. – 10–25 б. 
12
Зиѐев Ҳ. Тарихнинг очилмаган саҳифалари. – Т.: Меҳнат, 2003. – 51–63 б. 

---

Toshkentning shahar sifatida shakllanishi va rivojlanishida suv taʼminoti 
eng zaruriy shartlardan biri boʻlgan. Shahar qadimdan Chirchiq daryosidan qazib 
keltirilgan Boʻzsuv kanali va uning tarmoqlari vositasida suv bilan taʼminlangan. 
Maʼlumki, Toshkent shahrining yer yuzasi shimoli-sharqdan janubi-gʻarbga 
tomon pasayib boradi va unda tabiiy suv tarmoqlari faoliyati natijasida oʻr-qirlar 
hosil boʻlgan. Toshkentdagi suv shohobchalarining nomlari (gidronimlar) esa 
koʻproq shaharning tarixi bilan uzviy bogʻliq. 
Boʻzsuv va uning tarmoqlari – Qorasuv, Anhor, Salor, Kalkovuz, 
Yalangʻoch, Gʻadir (Gʻadragan), Ivish, Qoʻngʻirot, Darvozakent, Yuz kabi ariqlar 
yirik ariqlar hisoblangan. A.I.Dobrosmislov yuqorida qayd etilgan ariqlar, oʻz 
navbatida, 83 ta kichikroq sugʻorish tarmoqlariga boʻlinganini yozgan, biroq 
ularning nomlarini bermagan. XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Toshkent 
hududida 600 ga yaqin quduq, 500 ga yaqin hovuz, shuningdek buloqlar ham 
boʻlgan. Bugungi kunga qadar ulardan ayrimlarinigina nomlari saqlangan 
(Sassiqhovuz, Kattahovuz). 
Mazmun jihatidan Toshkent ariqlarining nomlari turlichadir: 
1) ariq oqib oʻtgan hududning tabiati bilan bogʻliq – Jar, Tolariq; 
2) shaxs nomidan – Shayxontahur, Pavlov, Yusuf Alixoʻja; 
3) ariq oqib oʻtgan joyning nomidan – Beshogʻoch, Chorsu, Registon, 
Darxon; 
4) Gidronimlarining aksariyati mahalla va mavzelar nomi bilan atalgan – 
Oqqoʻrgʻon, Oqtepa, Chuvalachi, Rakat; 
5) ayrim ariqlar shahar darvozalari nomini anglatadi – Labzak, Taxtapul, 
Teshikqopqa, Qorasaroy
13
. 
Boʻzsuv arigʻi – Chirchiq daryosining oʻng tarmogʻi. Oʻz suvini ikki joydan 
– Boʻzsuv-Zax bosh tarmoqdan hamda Chirchiq shahri Boʻzsuvboshi mahallasi 
13
Бўриева Х. Тошкент шаҳри ариқларининг номланиши хусусида (XIX аср охири – XX аср бошлари) // ЎзМУ 
хабарлари. – Т., 2003. – № 4. – Б. 33–39. 

---

yaqinidan oladi. Toshkent shahridan oqib chiqqach, Chinoz shahridan oʻtib, 
Sirdaryoga quyiladi. Umumiy uzunligi 159 km. XIX asr oxiri – XX asr boshlarida 
Boʻzsuv Toshkentning shimoliy qismidan oqib kirib, shaharning markaziy 
qismida Anhor va shahardan chiqqandan soʻng Boʻrijar nomi bilan davom etgan. 
Hozirgi kunda Toshkent hududida Boʻzsuvdan 25 ta tarmoq chiqarilgan.
14
XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Boʻzsuv arigʻi Sebzor dahasining 
Otchopar, Yangi shahar-darvoza, Yerteshgan, Yangi shahar-Shahidontepa mavze-
mahallalari va Sirli masjid mahallasi hududlaridan oqib oʻtib, suv taʼminotida 
katta ahamiyatga ega boʻlgan. Bu suvdan mavzelardagi dala va bogʻlarni 
sugʻorishda, shuningdek, aholini ichimlik suvi bilan taʼminlashda keng 
foydalanilgan.