Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy Universiteti Tarix fakulteti Tarix

1)
 
XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asrning boshlaridagi manbalarda 
Toshkent shahri tarixiy toponimlarining yoritilishi 
Toshkent shahrining yoshi arxeologik tadqiqotlar xulosasiga koʻra, 2200 
yildan ortiq va u yurtimizning Buyuk Ipak yoʻlida joylashgan shaharlaridan 
biridir. Oʻrta Osiyo hududida kechgan turli xil siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va 
madaniy oʻzgarishlar Toshkentning joy nomlarida ham oʻz aksini topgan. Shu 
sababdan ham, Toshkent shahri tarixiy toponimlarini oʻrganish ancha ilgari 
boshlangan va yuz yildan ortiq davrni oʻz ichiga oladi. Mazkur davrda olib 
borilgan tadqiqotlarni shaharning siyosiy tarixida yuz bergan oʻzgarishlardan kelib 
chiqib 3 guruhga tasniflash mumkin. Ularning taʼsiri shahari toponimiyasida ham 
aks etgan: 
1) XIX asr ikkinchi yarmi – XX asr boshlari, 2) 1920-1990-yillar va 
3) 1991-yildan keyin, ya’ni mustaqillik davri. 
Tarixdan maʼlumki, XIX asrning ikkinchi yarmi aniqrogʻi, 1865-yilning 
iyun oyida Toshkent tarixida yangi bosqich vujudga kelib, u Turkistonning 
Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinib, 1867-yilda tashkil etilgan Turkiston 
general-gubernatorligi va Sirdaryo viloyatining markazi boʻlib qoldi. XIX asr 
oxirlarida shaharga kapitalistik munosabatlarning kirib kelishi tezlashdi; 
Toshkentning Yangi shahar qismida sanoat korxonalari, savdo idoralari va 
yevropacha madaniy-maʼmuriy muassasalar qurila boshladi, oʻlkaning tabiiy 
boyliklarini, tarixiy-madaniy oʻtmishi va hozirgi kunini oʻrganish va tadqiq qilish 
vazifasi qoʻyildi. Shu asosda oʻlkada rus olimlari tomonidan turli sohalarda, 
jumladan, Toshkent shahar tarixini yoritish sohasida ham izlanishlar olib borildi. 
Jumladan, 
A.P.Xoroshxinning 
“Очерки 
Ташкента” 
maqolasi, 
M.A.Terenteyevning “ История завоевания Средней Азии. С картами и 
школами” kitobi, P.Pashinovning “Туркестанский край в 1868 году”, V.A 
1
Бўриева Х.А. Тошкент шаҳрининг тарихий топонимияси (XIX аср охири – XX аср бошлари). Монография. – 
Т.: Noshirlik yog`dusi, 2009 й. 

---

Shishkinning “О названиях Ташкентских ммахалля maqolasi, Y. Skaylerning 
“Turkiston” asari, V.V Bartoldning “Toshkent” maqolalari va boshqa koʻplab 
asarlar mavjud. 
1920-1990-yillarda shahar tarixidagi muhim siyosiy oʻzgarishlar undagi joy 
nomlariga ham taʼsir koʻrsatdi. Shahar hududining kengayishi, tumanlar tuzilishi, 
yangi koʻchalar paydo boʻlishi natijasida yangi toponimlar paydo boʻlib bordi. Bu 
davrda Toshkent shahri tarixiga qiziqish yanada kuchayib, turli yoʻnalishlarda – 
arxeologik, topografik, toponimik ilmiy-tadqiqot ishlari qilindi. Dastlabki 
tadqiqotlar qatorida N.G.Malliskiyning 1927-yilda chop etilgan “Ташкентская 
мехелла и мауза” asarini, V.Lavrentyevning 1930-yili nashr etilgan 
“Капитализм в Туркестане” kitobini qayd etish joiz. 
Ularda Toshkentning mustamlaka davri tarixiga doir maʼlumotlar 
keltirilgan. Jumladan, N.G.Malliskiyning maqolasida 1920-yillardagi shaharning 
mahalla va mavzelari roʻyxati berilgan va bu hozir ham Toshkent tarixi, ayniqsa, 
uning toponimiyasi boʻyicha qimmatli muhim manba sanaladi. V.Lavrentyevning 
1930-yili chop etilgan “Капитализм в Туркестане
2
” kitobida Turkiston 
oʻlkasining mustamlakaga aylantirishi voqealari bilan birga, sodir boʻlgan ishlab 
chiqarishdagi oʻzgarishlar, yangi qurilgan sanoat obyektlari, bank va hokazolar 
haqida bayon qilingan. Jumladan, Toshkent shahrida faoliyat yuritgan 2 ta bank va 
3 ta bank filiallarining nomlari, qisman tarixi yoritilgan. M.Ye.Massonning 1954-
yilda nashr qilingan “Прошлое Ташкент” maqolasida Toshkent topografiyasiga 
oid maʼlumotlar bilan bir qatorda tarixiy nomlar ham qayd etilgan. 
Toshkent shahri tarixiy toponimiyasiga bevosita daxldor tadqiqotlar 
jumlasiga