O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

11.5. Suv omborlari va ularning gidrologik rejimi 
Qadimdan odamlar daryolar, soylar, suv resurslaridan samarali 
foydalanish maqsadida suv omborlari qurganlar. Suv omborlarining 
gidrologik rejimi ularning suv sathi, suv balansi, harorati, gidrokimyoviy 
va gidrofizik ko‘rsatkichlarining vaqt bo‘yicha o‘zgarishida aks etadi. 
Quyida ularning har biri ustida alohida to‘xtalib o‘tamiz. 
Suv sathi rejimi.
Suv omborlarining suv sathi inson tomonidan, 
ma’lum maqsadlarni ko‘zlagan holda boshqarib turiladi va uning vaqt 
bo‘yicha o‘zgarishi (tebranishi) quyidagi omillarga bog‘liq: 
- suv ombori kosasining o‘lchamlariga va shakliga; 
- suv omborining daryo oqimini tartibga solishi bo‘yicha qaysi turga 
mansubligiga; 
- suv omborining suvga to‘lish va suvdan bo‘shash tezligiga; 
- sug‘orishga va boshqa maqsadlar uchun olinadigan suvning oz yoki 
ko‘pligiga; 
- gidroelektr stansiyalarning ishlash tartibiga; 
- to‘g‘onning quyi qismida sanitariya holatini saqlash uchun, kema 
qatnovi uchun zarur bo‘lgan chuqurlikka va hokazo. 
Yuqorida sanab o‘tilgan omillarga bog‘liq holda suv omborlarida 
suv
sathining davriy o‘zgarishi
turlicha bo‘ladi (11.5-rasm). 
Har qanday suv omborini loyihalashda va ulardan amalda 
foydalanishda bir qancha xarakterli suv sathlari nazarda tutiladi. Ular 
quyidagilardan iborat (11.5 - rasm): 
- me’yordagi suv sathi; 
- foydasiz hajmning suv sathi. Nisbatan yirik bo‘lgan suv 
omborlarida ma’lum miqdordagi suvdan amalda foydalanish imkoni 
bo‘lmaydi. Bu suv miqdori foydasiz suv hajmi deyiladi; 
- ishchi suv sathlari - me’yordagi suv sathi bilan foydasiz hajmning 
suv sathi oralig‘iga tegishlidir; 
- eng yuqori loyiha suv sathi. Suv omborida to‘plangan suv shu 
sathga yetguncha uning to‘g‘oniga hech qanday ziyon etmaydi. 
- yo‘l qo‘yilishi yoki ko‘tarilishi mumkin bo‘lgan suv sathi. Bu suv 
sathini uzoq saqlash o‘ta xavfli bo‘lib, to‘g‘onning mustahkamligiga putur 
etkazadi. 
Suv sathlariga bog‘liq holda suv omborlarining to‘la suv sig‘imi 
foydali va yuqorida aytib o‘tilganidek, foydasiz hajmlardan iborat bo‘ladi. 
Foydasiz hajmning suv sathi har ikki qismni bir-biridan ajratib turadi. 

---

157 
Daryolar oqimini boshqarishda va undan xalq xo‘jaligi maqsadlarida 
foydalanishda suv omborlarining foydali suv sig‘imi asosiy o‘rin tutadi.