O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ko‘llarning suv sathi rejimi. 
Ko‘llarda suv sathi suv balansi 
elementlarining miqdoriy tebranishlariga bog‘liq holda hamda ko‘ldagi suv 
massalarining harakati (ko‘tarilish, pasayish, seysh) natijasida o‘zgaradi.
Ko‘llar suv sathi rejimining o‘zgarishi, ularga ta’sir etadigan tabiiy 
va antropogen omillarga bog‘liq holda, 
davriy
yoki 
nodavriy 
ko‘rinishlarda 
bo‘lishi mumkin
.
 
Ko‘llar suv sathining davriy o‘zgarishi
suv balansi elementlarining 
miqdoriy o‘zgarishlariga bog‘liq holda yil davomida yoki uzoq yillar 
davomida bo‘lishi mumkin. Bunday o‘zgarishlarning birinchisi yilning ob-
havo sharoiti bilan bog‘liq bo‘lsa, keyingisi iqlimiy o‘zgarishlarga 
bog‘liqdir.
 
Suv sathining nodavriy o‘zgarishi
esa suv balansi elementlarining 
favqulodda o‘zgarishi tufayli bo‘ladi. Bu holat antropogen omil ta’sirida 
yuzaga keladi. Orol dengizi sathining pasayishi nodavriy o‘zgarishning 
yorqin misolidir. 
O‘rta Osiyo ko‘llarining suv sathi rejimi. 
O‘rta Osiyo ko‘llarining 
suv sathi rejimiga ta’sir etuvchi omillar quyidagilardan iborat: 
- suv balansining kirim va chiqim qismi elementlarining miqdoriy 
jihatdan farq qilishi; 
- talofatli tabiat hodisalari (surilish, ko‘chki, to‘g‘on buzilishi va 
boshqalar). 
O‘rta Osiyo ko‘llarida suv sathining tebranish fazalari o‘ziga xos 
bo‘lib, ular quyidagi davrlarga bo‘linadi: 
- to‘lib borish davri; 

---

150 
- suv sathining eng katta ko‘tarilishi; 
- suv sathining turg‘un holati; 
- suv sathining pasayib borishi; 
- eng kichik suv sathi. 
Qayd etilgan tebranish fazalarining boshlanishi, tugashi, davom 
etishini ko‘llar suv sathining yil davomida o‘zgarishi chizmalaridan 
aniqlash mumkin (11.3-rasm).