O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

11.3. Ko‘llarning suv balansi, suv sathi va harorat rejimi 
 
Ushbu mavzuda asosiy e’tibor ko‘llarning suv balansi tenglamalari, 
ularni tuzish tamoyillari, ko‘llarning suv sathi va harorat rejimi hamda 
ularni belgilovchi omillarga qaratilgan.
Ko‘llarning suv balansi tenglamalari.
Ko‘llardagi suv hajmi turli 
omillar ta’sirida o‘zgarib turadi. Uning qiymati ko‘ldagi suv yuzasidan 
bug‘lanish, ko‘l kosasi tubiga shimilish kabi ko‘rinishlarda kamayib turadi. 
Ushbu kamayishni ko‘lga qo‘shiladigan suvlar - daryolar, atmosfera 
yog‘inlari to‘ldirib turadi. Ana shu to‘yintiruvchi va sarflanuvchi 
elementlarni hisobga olish bilan ko‘llarning suv balansi tenglamalari 
tuziladi. 
 
To‘yintiruvchi elementlar guruhiga quyidagilar kiradi: 
- ko‘l yuzasiga tushadigan atmosfera yog‘inlari - X; 
- ko‘lga daryolar keltirib quyadigan suvlar - U
k
; 
- ko‘lga qo‘shiladigan yer osti suvlari - U
er
; 
- ko‘l yuzasida suv bug‘larining kondensatsiyalanishi - K. 
Sarflanuvchi 
elementlar 
guruhi 
esa 
quyidagi 
tashkil 
etuvchilardan iborat: 
- ko‘l yuzasidan bo‘ladigan bug‘lanish - Z; 
- ko‘ldan oqib chiqib ketadigan suvlar - U
ch
; 
- ko‘l kosasi tubiga shimiladigan suvlar - U
sh
; 
- ko‘ldan turli maqsadlarda olinadigan suvlar - g. 
Demak, ko‘llarning suv balansi tenglamasini quyidagicha yozish 
mumkin: 
X + U
k 
+ U
er
+ K = Z + U
ch
+ U
sh
+ g 


W , 
tenglamadagi 

W-o‘rganilayotgan vaqt (oy, yil) davomida ko‘ldagi suv 
hajmining me’yorga nisbatan o‘zgarishini ifodalaydi. Tenglamadagi barcha 
kattaliklarni hajm birligi(m
3
,km
3
)da ifodalagan ma’qul. 
Yuqorida keltirilgan suv balansi tenglamasi oqar ko‘llar uchun 
to‘g‘ridir. Oqmas (berk) ko‘llar uchun esa suv balansi tenglamasi quyidagi 
ko‘rinishda bo‘ladi: 
X+U
k
+U
er
+K = Z+U
sh
+g


W. 
Oqar ko‘llarda sarflanish, asosan, ko‘ldan oqib chiqadigan daryolar 
suvi hamda bug‘lanishdan iboratdir. Oqmas ko‘llarda esa sarflanish faqat 
bug‘lanish hisobiga bo‘ladi. Yuqoridagi tenglamalarni ixchamlashtirib, 
oqar ko‘llar uchun: 

---

149 
X + U
k
= Z + U
ch


W , 
berk ko‘llar uchun esa: 
X + U
k
= Z 


W 
ko‘rinishida yozish mumkin. 
Agarda suv balansi tenglamasi tuzilayotgan vaqt davomida ko‘lga 
qo‘shilayotgan suv miqdori bilan undan sarflanayotgan suv miqdori o‘zaro 
teng bo‘lsa, 

W q 0 bo‘lib, yuqoridagi ifodalar oqar ko‘llar uchun: 
X + U
k
= Z + U
ch
, 
oqmas ko‘llar uchun esa: 
X + U
k
= Z . 
ko‘rinishida yoziladi. 
Oxirgi ifodalar suv balansi o‘rganilayotgan vaqt davomida ko‘ldagi 
suv hajmi, binobarin, ko‘ldagi suv sathi o‘zgarmaydigan holatlar uchun 
o‘rinlidir.