O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

 
3.5. Geoekologik monitoring. 
 
Yer yuzida geekologik tang hududlarning vujudga kelishi, atrof-
muhitni har tomonlama va doimo kuzatish va tahlilini ishlab chiqishni 
talab etmoqda. Faqatgina aniq miqdoriy ma‘lumotlar asosidagina tabiiy 
muhitda bo‗layotgan o‗zgarishlarni baholash va tegishli chora-tadbirlarni 
ishlab chiqish mumkin. Shu sababli tabiiy muhit monitoringini amalga 
oshirish dolzarb masaladir. 
Monitoring 
– 
(lot. monitor) 
biron ob‘ekt yoki hodisani kuzatish, 
nazoart qilish. Monitoring tushunchasining shakllanishi va nazariy 
asoslarini rivojlantirishga katta hissa qo‗shgan olim Y.Izraelning ta‘rificha,
monitoring – atrof-muhit holatidagi o‗zgarishlarni kuzatish, baholash va 
prognozlashtirishning global tizimidir. 
 
Atrof-muhit monitoringi yoki ekologik monitoring – insonlarning 
atrof tabiiy muhiti holatini kuzatish hamda odamlar sog‗ligi va boshqa tirik 

---

107 
organizmlar hayoti uchun yuzaga kelayotgan keskin, zararli yoki xavfli 
holat haqida ogohlantirish. 
Ekologik 
monitoring 
tushunchasi 
1972 
yilda 
BMT 
ning 
Stokgolmdagi konferensiyasida ilk bor muomalaga kiritilgan. 
Ekologik monitoring bir qancha guruhdagi kuzatishlarni o‗z tarkibiga 
kiritadigan tizimdir. Birinchi guruhdagi kuzatishlar atrof-muhitga ta‘sir 
etuvchi manbalar va omillarni aniqlashga qaratilgan bo‗lib, tabiiy va 
antropogen omillarni faoliyatlari bo‗yicha olib boriladi. Ikkinchi guruhdagi 
kuzatishlar atrof-muhitdagi ob‘ektlar, resurslar, landshaftlar, moddalarning 
aylanma harakati, muhitning fizik va kimyoviy holati, biosferaning 
ifloslanish manbalari va yo‗llari bo‗yicha amalga oshiriladi. Uchinchi 
guruhdagi kuzatishlar yirik tizimlarning aks ta‘siri bilan bog‗liq, masalan, 
ob-havo, iqlim, biosfera va h.k. 
Ekologik monitoring natijalari asosan mamlakatda geoekologik 
vaziyatni muntazam nazorat qilib turish, vujudga kelayotgan noqulay 
holatlarning oldini olishga tayyorgarlik ko‗rish, chora-tadbirlar tizimini 
ishlab chiqish va boshqa maqsadlar uchun zarurdir. Monitoring axborotlari 
va ma‘lumotlari ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish, bir necha yillik 
ma‘lumotlar asosida esa geoekologik vaziyatlarning yillar davomida 
o‗zgarishlarini ishlab chiqish uchun kerak bo‗ladi. Bu borda biosfera 
qo‗riqxonalari va oddiy qo‗riqxonalarda olib boriladigan ekologik 
monitoringning amaliy ahamiyati kattadir. 
Agarda inson xo‗jalik faoliyatiga va yashash muhitiga ta‘sir etuvchi 
tabiiy va antropogen jarayonlarning muayyan geotizimlarda tarkib topib, 
ma‘lum geografik qonuniyatlar asosida rivojlanishini hisobga olsak, 
ekologik monitoringni geotizimlar doirasida olib borish lozimligi 
oydinlashadi. Demak, geotizimlar doirasida atrof tabiiy muhitning holatini 
kuzatish, tahlil qilish, baholash va prognozlashtirishni o‗z ichiga oluvchi 
tizimli tadbirlarni