O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

2.12-rasm. Turli topologiyalarning qo‘llanilishi. 
2.2.
 
Maʼlumotni uzatish muhitiga murojaat qilish usullari 
Tarmoq topologiyasi bilan maʼlumotni uzatish muhitiga murojaat qilish 
usullari chambarchas bog‘liq. Bu usullar bir nechta bo‘lib asosiylari quyidagilardan 
iborat: 

tashuvchini nazorat qilish va signallarni to‘qnashuvini aniqlash bilan 
baravar murojaat qilish; 

tashuvchini nazorat qilish va signallarni to‘qnashuvini oldini olish bilan 
baravar murojaat qilish; 

markerni uzatish. 

---

30 
Tashuvchini nazorat qilish va signallarni to‘qnashuvini aniqlash bilan 
baravar murojaat qilish 
(Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection, 
CSMA/CD). Maʼlumot uzatilayotganini aniqlash uchun barcha kompyuterlar 
(baravar murojaat) aloqa muhitini tinglaydi (tashuvchini nazorat qilish). Agar aloqa 
muhiti bo‘sh bo‘lsa, unda kompyuter maʼlumot uzatishni boshlaydi, qolgan 
kompyuterlar aloqa muhiti bo‘shamaguncha kutadi. Agar hech bo‘lmaganda 2 ta 
kompyuter baravariga maʼlumot uzatishni boshlasa, unda signallar to‘qnashuvi sodir 
bo‘ladi, bu holda barcha kompyuterlar maʼlumot uzatishni to‘xtatadi (signallarni 
to‘qnashuvini aniqlash) (2.13-rasm).
Tashuvchini nazorat qilish va signallarni to‘qnashuvini oldini olish bilan 
baravar murojaat qilish 
(Carrier Sense Multiple Access with Collision Avoidance, 
CSMA/CA)
.
Bu usulda kompyuter boshqa kompyuterlarni maʼlumot uzatmoqchi 
ekanligi haqida xabardor qilish uchun tarmoqqa maxsus paket uzatadi, natijada 
tarmoqning boshqa kompyuterlari tarmoqda maʼlumot uzatish boshlanishi haqida 
bilib oladi, bu esa signallar to‘qnashuvini oldini oladi. Albatta, bu usul ortiqcha 
paketlar yuborilishi evaziga tarmoqqa qo‘shimcha yuklama tug‘diradi, shuning 
uchun CSMA/CA usuli CSMA/CD usuliga nisbatan sekin.