O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

16.6.
 
SSL va TLS protokoli 
SSL (Secure Socket Layer – himoyalangan soketlar protokoli) protokoli 
Netscape Communications tomonidan RSA Data Security bilan hamkorlikda 
mijoz/server texnologiyali ilovalarida xavfsiz aloqani taʼminlash uchun ishlab 
chiqilgan. 
SSL maʼlumot almashishda xavfsizlikni taʼminlash uchun kriptografik 
usullardan foydalanadi. Ushbu protokol 2 ta tarmoq uzellari o‘rtasida xavfsiz kanal 
yaratish bo‘yicha barcha funksiyalarni bajaradi, shu jumladan tomonlarning o‘zaro 
autentifikatsiyasini hamda uzatilayotgan xabarlarning maxfiyligini, butunligini va 
autentifikatsiyasini taʼminlaydi. SSL protokoli assimetrik va simmetrik 
kriptosistemalaridan foydalanadi. SSL protokolida ikkala tomonning o‘zaro 
autentifikatsiyasi mijoz va serverlarning raqamli sertifikatlari yordamida amalga 
oshiriladi. SSL X.509 standartiga mos keladigan raqamli sertifikatlarni qo‘llab-
quvvatlaydi. 
Uzatilgan xabarlarni seans kalitlari yordamida shifrlash orqali maxfiylik 
taʼminlanadi. Seans kalitlari ham shifrlangan shaklda uzatiladi, ular server 
sertifikatlaridan olingan ochiq kalit yordamida shifrlanadi.
Uzatilayotgan xabarlarning haqiqiyligi va butunligi elektron raqamli imzoni 
shakllantirish va tekshirish orqali taʼminlanadi. Elektron raqamli imzo va seans 

---

180 
kalitini almashtirish uchun ochiq kalitli kriptografiya (asimmetrik shifrlash) 
ishlatiladi. Asimmetrik shifrlash algoritmlari RSA va Diffi-Hellman algoritmlaridan 
foydalaniladi. 
Xabarlarning maxfiyligini taʼminlash uchun RC2, RC4, DES, 3-DES va AES 
simmetrik shifrlash algoritmlari qo‘llaniladi. Xesh qiymatni hisoblash uchun MD5 
va SHA-1 xesh funksiyalari ishlatiladi. 
SSL protokoli mijoz va server o‘rtasidagi xavfsiz ulanishni o‘rnatish va 
qo‘llab-quvvatlash quyidagi bosqichlardan iborat: 

SSL seansini o‘rnatish; 

xavfsiz aloqa. 
SSL seansini o‘rnatish jarayonida quyidagi vazifalar hal qilinadi: 

tomonlarni autentifikatsiya qilish; 

xavfsiz maʼlumot almashishda foydalaniladigan kriptografik va siqish 
algoritmlarini kelishish; 

umumiy maxfiy bosh kalitni generasiya qilish; 

maʼlumotlar almashinuvini kriptografik himoyalash uchun mo‘ljallangan 
maxfiy seans kalitlarini bosh kalit asosida generasiyalash. 
SSL autentifikatsiyaning ikki variantini taʼminlaydi: 

mijoz tomonidan server autentifikatsiyasi; 

server tomonidan mijoz autentifikatsiyasi. 
1999 yilda SSL protokoliga asoslangan va hozirda Internet standarti bo‘lgan 
TLS (Transport Layer Security) protokoli paydo bo‘ldi. SSL 3.0 va TLS 1.0 
orasidagi farq unchalik katta emas. 
SSL va TLS protokollarining kamchiliklari shundaki, ular o‘z xabarlarini 
uzatish uchun tarmoq pog‘onasining faqat bitta protokoli – IP dan foydalanadi. 
Shuning uchun ushbu protokollar faqat IP tarmoqlarda ishlashi mumkin. 

---

181