O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi jizzax politеxnikа instituti mexanika

Massalarni keltirish. Massalarni keltirishni erkinlik darajasi bitta bo’lgan (Wq1) mexanizm misolida (5.4-shakl, a) ko’rib chiqamiz. boshlang’ich qilib bo’g’in I ni tanlaymiz.
Berilgan mexanizmni uning dinamik nusxasi bilan almashtiramiz (5.4-shakl,b), ya’ni nusxada mexanizm hamma bo’g’inlarining inertliligini mujassamlaymiz.

5.4-shakl.

Nusxaning inertsiya momentini orqali belgilaymiz. Binobarin, butun mexanizmning inertliligiga ekvivalent bo’ladi va u mexanizmning keltirilgan inertsiya momenti deyiladi. Yuqorida ko’rsatilganidagidek kattalik nusxaning kinetik ener­giyasi T_n ning butun mexanizm kinetik energiyasi T ga tengliga shartidan aniqlanadi

, (5.11)
Nusxaning (V.3- shakl, b) kinetik energiyasi quyidagicha aniqlanadi
, ( 5.12)
bo’g’inning kinetik energiyasi umumiy ko’rinishda quyidagicha yozilishi mumkinligini eslatib o’tamiz
, (5.13)
bunda: v_Si — i bo’g’in massalari markazi S_i ning tezligi; J_iS — i bo’g’inning massalar markazi S_i dan o’tuvchi o’qqa nisbatan inertsiya momenti. Harakat ilgarilama bo’lganda ω_iq 0. harakat A o’q atrofida aylanish tarzida bo’lganda (5.13) tenglama quyidagi ko’rinishga keltiriladi
, (5.14)
Berilgan mexanizmning (V.3- shakl, a) kinetik energiyasi T undagi to’rttala qo’zg’aluvchan bo’g’inning kinetik energiyalari yig’indisidan tashkil topadi
T q T₁ QT₂ QT₃Q T₄, (5.15)
Bo’g’in I aylanma harakatda, bo’g’in 2 tekis harakatda, bo’g’in 3 ilgarilama xarakatda, bo’g’in 4 aylanma harakatda ishtirok etadi. Shu sababli


, (5.16)
T_n va T lar ifodalarini dastlabki (V.10) tenglamaga qo’yamiz va (5.1) tenglamani nazarda tutgan holda sodda o’zgartirishlardan so’ng ushbuni hosil qilamiz
, (5.17)
Xulosa qilib shuni aytamizki, mumkin bo’lgan tezliklar rejalari ham, tezliklar analoglari ham mexanizmning harakat qonuniga bog’liq bo’lmaydi. Shu sababli massalarni keltirishni ham, kuchlarni keltirishni ham mexanizmning harakat qonunini bilmagan holda ham amalga oshirish mumkin. Demak, dinamik masalani echishda dastlab mexanizmning dinamik nusxasini yasash va kuch massalarini unga keltirish, so’ngra uning harakat qonunini aniqlash mumkin.