O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi jizzax politеxnikа instituti mexanika

Nazorat uchun savollar

1. 
   Tishli mexanizmlarning turlari, vazifalari va qo’llanilish sohalari to’g’risida gapirib bering.
   
2. 
   Tishli g’ildiraklar qanday tayyorlanadi?
   
3. 
   Ilashma moduli nima?
   
4. 
   Tish qadami nima?
   
5. 
   Tish profilining asosiy o’lchamlarini sanab bering.
   
6. 
   Ilashma profilini chizish jarayoni qanday bajariladi?
   
7. 
   Ilashmaning sifat ko’rsatkichlarini sanab bering.
   

7 – Amaliy mashg’ulot


Mavzu: QO`ZG`АLUVCHАN O`QLI MURАKKАB TISHLI UZАTMАLАRNING KINЕMАTIKАSI. UZАTISH NISBАTI O`ZGАRUVCHАN BO`LGАN PLАNЕTАR FRIKTSIОN MЕХАNIZMLАR HАQIDА TUSHUNCHА. VILLISNING UMUMLАSHGАN FОRMULАSI.


Reja:

Planetar mexanizmlarni loyihalash usullari bilan tanishish, uning kinematik sxemasini qo’rish va kinematik parametrlarini grafik usulda nazorat qilish.

Planetar mexanizmlar - harakatlanuvchi g’ildiraklarga ega bo’ladi. Ular planetar g’ildiraklar yoki satellitlar deb ataladi.

Satellitlarning o’qlari joylashtirilgan harakatlanuvchi bo’g’in vodilo deyiladi. Satellitlar yumalaydigan g’ildirak markaziy g’ildirak deyiladi, u qo’zg’almas o’q atrofida aylanadi, qo’zg’almas markaziy g’ildirak tayanch g’ildirak deyiladi. Odatda planetar mexanizmlar o’qdosh qilib tayyorlanadi.
7.1-shaklda ko’rsatilgan planetar mexanizmlar keng tarqalgan bo’lib ularning foydali ish koeffitsientlari juda yuqori (0,96…0.98). Planetar mexanizmlarning uzatish nisbati kirish va chiqish vallarning burchak tezliklari nisbati sifatida aniqlanadi, ya’ni (7-a shakl uchun)
(7.1)
(7.1-b shakl uchun)
(7.2)
a) b)

7.1- shakl.
Planetar mexanizmni loyihalash oldindan berilgan uzatish nisbatini qanoatlantiruvchi g’ildiraklarning tishlar sonini belgilab olishdan boshlanadi. Tanlangan tishlar soni qo’yida ko’rsatilgan shartlarni qanoatlantirishi lozim bo’ladi.

2. 
   Tishlar soni yaxlit son va barcha g’ildirak modullari bir xil bo’lish sharti.
   
3. 
   Barcha tishli g’ildiraklar nolinchi bo’lishligi, ya’ni tashqi ilashmada z₁ ≥ z_minq 17 ichki ilashmada z₃ ≥ z_min q 85 va ikkala holat uchun ham h*q 1, z₂ q z'_min ≥ 20 bo’lishi shart.
   
4. 
   O’qlarning ustma-ust tushish sharti
   

a) sxema uchun z₁ Q 2z₂ q z₃
b) sxema uchun z₁ Q z₂ q z₃ - z'₂

5. 
   qo’shnichilik sharti, bunda o’qlari fazoda harakatlanadigan g’ildiraklar - sattelitlarning bir-biriga tegmasdan erkin harakatlana olish sharti ko’zda tutiladi.
   

(7.3)
bu erda k - satellitlar soni
b) sxemada agar z'₂>z₂ bo’lsa z₂ ning o’rniga z'₂ qo’yiladi.

6. 
   Yig’ish sharti; bu shart satellitlar o’qlarining markaziy o’qka nisbatan bir xil burchakda joylashuvini hamda satelletlarning mexanizmga erkin urnatilishini ta’minlaydi.
   

(7.4)
bu erda s - butun son.
misol. Berilgan ma’lumotlar bo’yicha planetar mexanizm uchun tishlar soni va satilletlar soni aniqlansin u_1n q5,6 (7.1-a sxema).
Echish.: z₁q 18 deb qabul qilamiz (6.1) formuladan z₃ ni tomamiz

Shart bajarilmaganligi uchun z₁q19 deb qabul qilamiz va qaytadan z₃ ni topamiz