O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Jizzax viloyat kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

olishning asosiy usullari
Neftni qayta ishlashning fizikaviy va kimyoviy usullari mavjud.
Suyuq yonilg‘ining asosiy qismi neftni to‘g‘ridan to‘g‘ri haydash,
ya’ni fizikaviy usul asosida (bunda uglevodorodlarning kimyoviy
tuzilishi o‘zgarmaydi) yoki termik qayta ishlash, ya’ni kimyoviy
usul asosida (bunda uglevodorodlarning kimyoviy tuzilishi o‘zgaradi)
olinadi. Neftni to‘g‘ridan to‘g‘ri haydash. Neft tarkibidagi uglevodorodlar
turli xil fizikaviy va kimyoviy xususiyatlarga ega va,
shu bilan birga, ularning qaynash harorati ham turlichadir. Neftga
dastlabki ishlov berish jarayoni ulevodorodlarning qaynash haroratlari
turlicha ekanligiga asoslangan. Neft maxsus pechlarda qizdirilganida
avval undan qaynash harorati pastroq bo‘lgan uglevodorodlar,
harorat ko‘tarilganidan keyin esa qaynash harorati yuqoriroq
bo‘lgan uglevodorodlar bug‘lanadi. Bunda ajralib chiqqan bug‘lar
sovitiladi, suyuqlikka aylantiriladi va distillatlar (qaynash haroratlari
yaqin bo‘lgan fraksiyalar) yig‘iladi.
To‘g‘ridan to‘g‘ri haydashda, odatda, quyidagi distillatlar olinadi:
avtomobil, aviatsiya benzinlari va turli erituvchilar olishda
ishlatiladigan benzin distillatlari (taxminiy qaynash harorati 50–
180°C); reaktiv yonilg‘i va kerosin olinadigan kerosin distillatlari
(120–315°C); dizel yonilg‘isi olish uchun solyar distillatlari (180–
360°C); kreking uchun xomashyo olish uchun vakuumli gazoyl
(350–500°C). Dizel fraksiyalari haydalganidan keyin qoladigan
qoldiq (qaynash harorati 500°C dan yuqori) bitum tayyorlashda foydalaniladi.
Og‘ir distillatlar (mazut)dan ularning kimyoviy tarkibiga
qarab surkov moylari ishlab chiqarishda va qozon yonilg‘ilari
sifatida foydalaniladi.
Neftni to‘g‘ridan to‘g‘ri haydashda 10–12 foiz benzin, 15–
20 foiz reaktiv yonilg‘i yoki kerosin, 15–20 foiz dizel yonilg‘isi va
50 foizgacha mazut olinadi. 1. 4. Yonilg‘ini tozalash usullari
Olingan distillatlar tayyor mahsulot hisoblanmaydi, chunki ularda,
uglevodorodlardan tashqari, smolali asfalt moddalar, oltingugurtli
birikmalar, organik kislotalar va boshqa kerakmas moddalar
bo‘ladi. Zararli aralashmalargina emas, balki ba’zi uglevodorodlar
(to‘yinmagan, polisiklik) ham neft mahsulotlari sifatini yomonlashtiradi.
Oltingugurtli birikmalar va kislotalar detallarning korroziyalanishini
oshiradi, smolali asfalt moddalar issiq detallarda
19
qurum va lok paydo bo‘lishini ko‘paytiradi, to‘yinmagan birikmalar
kimyoviy barqarorlikni (saqlash jarayonida tarkibining o‘zgarmasligini)
yomonlashtiradi. Erigan qattiq parafinlar qotish haroratini
oshiradi, polisiklik uglevodorodlar qovushoqlik xossalarini
yomonlashtiradi. Shuning uchun ham muayyan ekspluatatsion xususiyatlarga
ega bo‘lgan yonilg‘i olish uchun distillatlarni kimyoviy
va fizikaviy usullarni qo‘llash bilan tozalanadi.