O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Jizzax viloyat kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

Naften uglevodorodlar (CnH2n) siklik tuzilishga ega bo‘lib,
ularning molekulalari tarkibiga bir-biri bilan o‘zaro oddiy valent
bog‘lanishdagi uglerod atomlarining yopiq halqasi kiradi.
Yonilg‘ining yengil fraksiyasi tarkibiga monosiklik naften
uglevodorodlar kiradi. Ularning molekulalari bitta halqadan iboratbo‘lib, besh yoki olti uglerod atomiga ega. Monosiklanlarning
umumiy empirik formulasi CnH2n ko‘rinishida bo‘ladi. Monosiklanlarga
siklopentan C5H10 va siklopentan C6H12, kabi uglevodorodlar
kiradi. To‘yinmagan uglevodorodlar neftni termik qayta ishlash natijasida
hosil bo‘ladi. Ular uglerod atomlari orasidagi ikkilangan va
uchlangan bog‘lanishlar borligi bilan tavsiflanadi. Bu turdagi uglevodorodlar
ichida umumiy formulasi СnН2n ko‘rinishda bo‘lgan,
bitta ikkilangan bog‘lanishdagi olifenli uglevodorodlar (masalan,
etilen C2H4) ko‘p uchraydi. Shuningdek, umumiy formulasi CnH2n – 2
ko‘rinishda bo‘lgan, ikkita ikkilangan bog‘lanishdagi diolifenli uglevodorodlar
ham keng tarqalgan.
Molekulalardagi ikkilangan bog‘lanishlar ularning kimyoviy
faolligini oshiradi. Ular osongina oksidlanadi va birikish hamda
zichlash (polimerizatsiya) reaksiyasiga moyil bo‘ladi. Molekuladagi
ikkilangan bog‘lanishlarning soni qancha ko‘p bo‘lsa oksidlanish
jarayoni shunchalik jadal amalga oshadi. Polimerlash
natijasida
yuqori molekular smola – asfaltli birikmalar hosil qiladi.
Shuning uchun ham to‘yinmagan uglevodorodlarning motor
yonilg‘isi va moylarda bo‘lishi maqsadga muvofiq emas. To‘yinmagan
uglevodorodlarning turg‘unmasligi natijasida ular saqlanayotgan
yonilg‘ida, ayniqsa, kreking benzinda smola hosil bo‘lish
jarayonini tezlashtiradi.