O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Kulmuxamedov, Sh. Erbekov, K. Ibragimov, S. Raximberdiyev, D. Musayev

5.2.
 
 AVTOMOBILNING OLDI VA ORQA OSMALARINI 
TEXNIK HOLATINI ANIQLASH VA TXK 
TEXNOLOGIK JARAYONNING KETMA-KETLIGI 
(MATIZ avtomobili misolida). 
 
Faoliyat 
turlari 
Asbob 
uskuna, 
moslama va 
ashyo 
Rasm (ko‘rinish) 
Ish bajarishda 
qo‘yiladigan talablar 
1.
Avtomobi
lni 
ko‘tarish.
Avtomobil 
ko‘targich 
yoki 
garaj 
domkrati.
1-ikki ustunli ko‘targich; 
2-garaj domkrati. 
Avtomobil ko‘tarilgan 
oldi va orqa osmalarn-
ing holatini nazorat qi-
lib chiqish.
2.
Amortizat
orni 
mahkamlov-
chi 
gaykalarni 
tekshirish.
Kalitlar 
to‘plarni,
Amortizatorning pastki 
qismi va ustki 1, 2 
gaykasi 4,5-7,0 kg.m 
momentda tortib 
ko‘rilsin (mahkamlan-
sin).
3.
Ko‘ndala
ng 
balka 
gaykalarini 
mahkamlan-
ganligini 
tekshirish.
Kalitlar 
to‘plarni, di-
namometrik 
dastak.
3-gayka.
Ko‘ndalang balkani 
mahkamlovchi gayka 1 
ni 3,5 – 5,5 kg.m mo-
mentda tortilsin. 
1
2
3

---

149 
4.
Bo‘ylanm
a 
richag 
vtulkasi va 
gaykasi tor-
tilganligini 
tekshirish. 
Kalitlar 
to‘plarni, di-
namometrik 
dastak.
1,2-gaykalar.
Gaykalar 1 va 2 ni 
bo‘shatib richagni 
qimirlatib vtulka 
tekshirilgach, gaykani 
burab, 8,0-9,0 kg.m 
momentda 
mahkamlansin.
5.
Orqa os-
mani 
che-
klovchi 
bufer 
ho-
latini 
tek-
shirish. 
Nazorat 
qilinadi.
1-bufer.
Chap va o‘ng tomon-
dagi osmani cheklov-
chi bufer 1 tekshirilsin. 
Yaroqsiz bo‘lsa al-
mashtirilsin. Prujina 
siqib yechib olingach, 
almashtiriladi.
6.
Turg‘unli
k stabiliza-
tori 
vtulkalarini 
texnik 
ho-
latini 
aniqlash.
Kalitlar 
to‘plarni, di-
namometrik 
dastak, yassi 
jag‘li ombir.
1-shplint; 2-gayka; 
3-shayba; 4-vtulka. 
Turg‘unlik 
sta-
bilizatorining 
oldi 
pastki bo‘ylama richa-
glari yechib olinsin. 
Turg‘unlik stabilizatori
shplintlari
1 olinib gaykasi 2 
yechilgach, sta-
bilizatorni qimirlatib 
vtulka 4 tekshirilsin. 
Lyuft bo‘lsa almash-
tirilsin va teskari 
usulda yig‘ilsin. Gay-
kalar 4,0-5,0 kg.m 
momentda mahkam-
lansin.
7.
Richag 
sharli 
bar-
mog‘lari 
chang 
himoya-
lagichi ho-
latini 
aniqlash.
Ko‘zda, ot-
vertka, yassi 
jag‘li ombir, 
qo‘lda.
1-chang himoyalagich. 2-
qisqich. 
Chang himoyalagich 1 
yaroqsiz 
bo‘lsa, 
qisqich 2 olinib, zi-
chlagich 
chiqarilsin. 
Moylangach 
yangisi 
o‘rnatilib 
qisqichda 
mahkamlansin.
Barmoq qo‘lda 
1
1
1
2

---

150 
qimirlatib tekshirilsin, 
katta og‘ish mavjud 
bo‘lsa almashtirilsin.
8.
Amortizat
orlar 
ishlashini 
tekshirish 
(aniqlash).
Qo‘lda.
Yaroqsiz bo‘lsa ta’mirlanadi yoki almashtiriladi. 
Qanot tez va katta kuch bilan pastga bosib qo‘yib 
yuboriladi. Amortizatorning siqilish va orqaga qay-
tish tezligi taqqoslansin. Amortizator qarshiliksiz 
ishlasa ta’mirlansin yoki almashtirilsin. 
9.
Rich-
agdagi shar-
simon 
sharnir ho-
latini 
aniqlash.
Qo‘lda.
Shinani ust va pastki qismidan ushlab, ustki qismini 
o‘zingizga va avtomobilga qaratib harakatlantirib 
ko‘ring. Sharsimon sharnir qimirlasa almashtirilsin. 
10.
Sharli 
barmoqning 
holatini 
tekshirish. 
Nazorat qi-
linib qo‘lda 
ushlab 
ko‘riladi.
Sharli barmoqni mahkamlangan gaykani bo‘shab 
qolishi barmoqni va mushtchasi orasida tirqish 
mavjudligi. Sharli barmoq almashtirilsin. 
5.3. O‘QUV AMALIYOTINI O‘TKAZISH BO‘YICHA 
USLUBIY KO‘RSATMALAR 
Dars bosqichlari 
Ta’lim beruvchi (o‘qituvchi) 
Ta’lim oluvchi 
(o‘quvchi) 
I-bosqich: 
Tashkiliy qism
(20 daqiqa).  
Mavzu, amaliyot maqsadi va 
baholash mezonlarini tushunti-
radi.
Tinglab, 
o‘zlashtiradi.
II-bosqich:
 
Kirish 
yo‘riqnomasi 
(20 daqiqa).
Mehnat 
xavfsizligi, 
sanitariya 
qoidalari va bajariladigan ishlarni 
tushuntiradi. Mavzuga doir naz-
ariy bilimlarni takrorlaydi. Ba-
jaradigan ishlar ketma-ketligini 
tushuntiradi.
Tinglab, 
o‘zlashtiradi. Naz-
ariy bilimlarni mus-
tahkamlaydi 
III-bosqich:
 
Nazariy bilimlar-
ni 
tekshirish. 
(test)
Test savollarini tarqatib, nazorat 
qiladi.
Testga yozma 
usulda javob beradi-
lar.

---

151 
(20 daqiqa). 
IV-bosqich:
 
Amaliy ishlar 
(160 daqiqa).
 
To‘g‘ri 
bajarilishi 
kuzatilib, 
ko‘rsatmalar beradi. Qilinayotgan 
ishlarni baholab boradi. 
Berilgan topshiriqni 
ketma-ketlik asosida 
bajarishadi.
V-bosqich:
 
Yakuniy qism 
(20 daqiqa).
Qilingan ishlar tekshirilib, xato va 
kamchiliklar ko‘rsatilgach, me-
zonga asoslanib baholaydi.
Yo‘l qo‘yilgan kam-
chiliklarni 
o‘zlashtirib, ish 
o‘rnini tartibga 
keltirib, topshiradi. 
 
5.4. O‘QUVCHILARNING BILIMLARINI TEKSHIRISH 
UCHUN NAMUNAVIY TEST SAVOLLARI 
1. Asbob-uskuna va moslamalardan o‘z vazifasida foyda-
lanmaslik nimaga olib keladi?
A) sinishga;
B) shikastlanishga;
C) yaroqsiz holatga kelishiga;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
2. Ko‘ndalang turg‘unlik stabilizatori qanday ish bajaradi?
A) osmani ushlab turadi;
B) osmalarni biriktiradi;
C) kuzovni yonga og‘ishi va ko‘ndalang tebranishini ka-
maytiradi;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
3. Sharli barmoqning nosozlik belgisini aniqlang?
A) shplint tushib qolgan;
B) taqillash hosil bo‘lgan;
C) tirqish hosil bo‘lgan;
D) gaykasi bo‘shagan.

---

152 
4. Kuzovning bir tomonga gorizontal tekislikka nisbatan 
og‘ishi sababini aniqlang?
A) prujina yaroqsiz;
B) amortizator yaroqsiz;
C) avtomobil qiya joyda turibdi;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
5. Amortizatorni ishlash-ishlamasligi qanday tekshiriladi?
A) avtomobilni notekis yo‘lda boshqarish orqali;
B) kuzovni tebrantirish orqali;
C) boshqa avtomobil bilan taqqoslash usuli;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
6. Amortizator ishlamasligi nimaga olib keladi?
A) avtomobilda kuchli turtkilar sodir bo‘ladi;
B) rezbalarni bo‘shashiga olib keladi;
C) narsalar ishdan chiqishi mumkin;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
7. Osmaning nosozligi nimaga olib keladi?
A) avtomobilni boshqarish qiyinlashadi;
B) shinalar ishdan chiqadi;
C) harakat xavfsizligiga ta’siri bo‘ladi;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
8. Avtomobil ko‘targichning boshqaruv pultiga nima uchun 
ogohlantiruvchi yozuv osib qo‘yiladi?
A) xavfsizlik choralarini amalga oshirish uchun;
B) tushib ketmasligi uchun;
C) ruxsatsiz tushirmaslik uchun;

---

153 
D) A va C javoblar to‘g‘ri.
9. Osmalarni tekshirish va TXK uchun estakada yoki zovur 
(kanava) dan foydalansa bo‘ladimi?
A) faqat nazorat qilishda;
B) rostlashda;
C) detallarni almashtirishda;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
10. DAEWOO avtomobillari amortizatorlari ta’mirlashga 
mo‘ljallanganmi?
A) mo‘ljallanmagan;
B) ta’mirlanmaydi;
C) konstruksiyasi javob bermaydi;
D) barcha javoblar to‘g‘ri.
TEST JAVOBLARI (kalit) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
D
D 
D 
D 
D 
D 
D 
A 
A 
A 
 
 

---

154