O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

Nazorat savollari:


1) D.Bernulli tenglamasi yordamida quvurdagi gidravlik yo‘qotish qanday topiladi?
2) Diametlari o‘zgarmas gorizontal quvurlar uzunligi bo‘yicha gidravlik yo‘qotish formulasini keltiring va uni izohlang?
3) Darsi-Veysbax formulasini yozing va uning qo‘llanilish sohasini izohlang?
4) Suyuqliklar oqimininghar xil tartibi uchun gidravlik qarshilik koeffitsienti qiymatini keltiring?


5 – TAJRIBA ISHI

QUVURDAGI MAHALLIY QARSHILIK KOEFFITSIENTINI ANIQLASH

Ishning maqsadi:

1. 
   Tajriba yo‘li bilan mahalliy qarshilik koeffitsienti qiymatini aniqlash.
   
2. 
   Spravochnikda keltirilgan yoki nazariy formulalar yordamida hisoblangan koeffitsientlar qiymatlarini taqqoslash.
   

Tajriba o’tkazish uchun kerak bo’ladigan asbob va jixozlar: ikki xil diametrli quvur, pezometr, oqib ketish quvurchasi o‘lchov idishi, jo’mrak.


QISQACHA NAZARIY MA’LUMOTLAR


Amaliy gidravlikaning asosiy masalalaridan biri harakatlanayotgan suyuqlik energiyasini yo‘qotilishini aniqlash. Ayrim holda quvurdagi suyuqlik harakatining energiyasi yo‘qotilishi mahalliy qarshiliklarda energiyani yo‘qotilishi bilan hisoblanadi. Bu quvurning shunday elementlari o‘lchamlarining o‘zgarishi yoki daryo yo‘lining konfiguratsiyasi, tezlik oqimining o‘zgarishi va uyurtmalari hosil bo‘lishidir. Mahalliy qarshiliklar hamma gidravlik sistemalarda uchraydi. Ko‘p hollarda bu har xil qulflash qurilmalari (jo’mrak,yopgich) kengayishi va torayishi, oqim kesimi, burilish, tizza va boshqalar.
Energiyaning yo‘qotilishi oxirgi qiymatda suyuqlikning qovushqoqligi bilan bog‘liq.
Naporning yo‘qotilishini hisoblash uchun mahalliy qarshiliklar bilan chiqarilgan bo‘lib, quyidagi (5.1) formula qo‘llaniladi.
(
5.1)
Bu erda:
h_m – maxalliy qarshilikda naporni yo‘qotilishi, sm;
V – napor harakatining o‘rtacha tezligi, sm/s;
- mahalliy qarshilik koeffitsienti;
Mahalliy qarshilik koeffitsienti jiddiy ravishdagi mahalliy qarshilikning turiga, uning geometrik tuzilishiga, suyuqning oqim tezligiga, uning zichligiga, qovushqoqligiga hamda oqim harakatlanayotgan quvur diametrlariga bog‘liq. Bu koeffitsient odatda tajriba yo‘li bilan aniqlanadi.

1. 
   Oqimning keskin kengayishi, napor kattaligining yo‘qotilishi nazariy ravishda Bord formulasi yordamida aniqlanishi mumkin.
   

(
5.2)


bu erda: h_kk – keskin kengayishda naporni yo‘qotilishi, sm
-- suyuqlik harakatining kengayishgacha bo‘lgan o‘rtacha tezligi.
- xuddi kengayishidan so‘ng o‘zgarish quyidagi holga keladi.
(5.3)
Bu erda (5.4)
- kengayishgacha bo‘lgan kesim yuzasi sm²



- kengayishdan so‘ng kesim yuzasi sm²
5.1-Rasm. Birdaniga kengayishga oid chizma.
2) Oqimning keskin torayishi uchun (5.1rasm.)
(5.5)
Mahalliy qarshilik koeffitsienti keskin torayishi nazariy qiymati quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
(5.6)
3) Tiqimning jo’mrak uchun mahalliy qarshilik koeffitsienti uning konstruksiyasiga va ochish darajasiga bog‘liq. Koeffitsientlar qiymati burilish burchagiga bog‘liq ravishda tiqim jumragi 5.1 jadvalida keltirilgan.

5.1.-jadval

Burilish burchagi	5	10	20	30	40	50	60	65
Qarsh. koef.	0.05	0.029	1.56	5.47	17.3	52,6	206	485