O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Suyuqlikning barqaror harakatini tushuntiring?
   
2. 
   Suyuqlikning boshqa ko‘rinishidagi harakat nomini ayting va uni tavsiflang?
   
3. 
   Suyuqlik harakatini uzilmaslik tenglamasini asosiy ma’nosi nimadan iborat?
   
4. 
   D.Bernulli tenglamasining asosiy ma’nosiga izoh bering?
   
5. 
   D.Bernulli tenglamasini qo‘llanish shartini tushuntiring?
   
6. 
   D.Bernulli tenglamasining geometrik ma’nosini izohlang?
   
7. 
   D.Bernulli tenglamasining energetik mazmunini izohlang?
   
8. 
   D.Bernulli tenglamasining fizik mazmunini izohlang?
   
9. 
   Enegiya yo‘qotilishi deb nimaga aytiladi?
   

3– TAJRIBA ISHI
SUYUQLIKNING HARAKAT TARTIBINI O’RGANISH USULLARI
Ishning maqsadi:

1. 
   Laminar va turbulent tartibdagi suyuqlik harakatni vizual
   

kuzatish.

1. 
   Laminar va turbulent tartibdagi suyuqlik harakatida
   

Reynolds soni qiymatini aniqlash.


Tajriba o’tkazish uchun kerak bo’ladigan asbob va jixozlar: o‘zgarmas satxli idish, rangli suyuqlik solingan idish,termometr, shisha nay, suyuqlik sarfini boshqaradigan jo’mrak, suyuqlik sarfini o‘lchaydigan idish, suyuqlik hajmini ko‘rsatadigan naycha, rang uzatuvchi naycha , rangni boshqaruvchi jo’mrak, shahar tarmog‘idan suyuqlik uzatuvchi quvur, suyuqlik satxini o‘zgarmas saqlovchi naydan.


NAZARIY QISM
Suyuqlikning quvurlarda (kanal) harakat tartibi ikki xil bo‘lishi mumkin: laminar va turbulent.
Laminar tartib parallel-oqimchali harakat bilan xarakterlanadi. Bunda suyuqlikning alohida qavatlari harakatlanadi, lekin aralashmaydi. Bundagi harakat kichik tezliklarda, suyuqlikning kesim yuzasi kichik bo‘lgan hollarda, kapillyarlardagi harakatda, qovushqoq suyuqliklarning grunt g‘ovaklaridagi harakatida va boshqalarda kuzatiladi.
Oqimning turbulent tartibi uchun harakatdagi zarrachalarning tartibsiz, xaotik, traektoriyalari o‘zgaruvchan va murakkabligi kuzatiladi. Suyuqlikda intensiv ko‘chish hosil bo‘ladi. Injenerlik amaliyotida suvning harakati va boshqa suyuqliklarning harakati ularning qovushqoqligiga bog‘liq. Isitish sistemasida ventilyasiyada, gaz ta’minotida, isitish ta’minotida, suv ta’minotida ko‘pincha turbilent tartib kuzatiladi.
Bu ikki tartibning mavjudligi ingliz fizigi O. Reynolds tomonidan tajribada kuzatilgan va harakatning bu tartiblari aylana quvurlarida oqimni aniqlash uchun Re kattalik bilan to‘liq aniqlanishi isbotlandi:


(3.1)
Bu erda:
Re – o‘lchamsiz kriteriya bo‘lib, u Reynolds soni deyiladi.
V - suyuqlik harakatining o‘rtacha tezligi, sm/s;
d - quvur diametri, sm;
-suyuqlikning kinematik qovushqoqlik koeffitsienti, sm²/s.
Oqimning laminar tartibdan turbulent tartibiga o‘tishiga to‘g‘ri keladigan Reynolds sonining qiymati, Reynolds sonining kritik qiymati deyiladi va Re_kr bilan belgilanadi.
Agar Rekr bo‘lsa oqim laminar, aksincha Re>Re_kr bo‘lsa oqim turbulent tartibda bo‘ladi.
Reynolds sonining ma’lum qiymatlarida oqimda ham laminar, ham turbulent harakatlar kuzatiladi. Reynolds sonining kritik qiymati bir qator faktorlarga: oqimning quvurga kirish sharoitiga, quvur devorining g‘adir-budirligiga va boshqalarga bog‘liq ravishda har xil qiymatlarga ega bo‘lishi mumkin
Asosan silindrsimon quvurlar uchun bu kritik qiymat Re_kr=2320 deb olingan. Reynoldsning bu qiymatiga to‘g‘ri keladigan tezlikning qiymati V_kr deb ataladi.
Demak, oqimning Re<2320 da laminar va Re>2320 da turbulent tartib kuzatiladi.