O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi guliston davlat universiteti

Birinchi davr - xalifa Abu Ja’far al-Mansur davridan boshlanib, Horun ar-Rashidning vafotigacha bo‘lgan 754-809 yillarni o‘z ichiga oladi. Bu davrning eng mashhur tarjimonlari qatoriga Batlamyusning «Al-majistiy» asarini al-Mansur uchun tarjima qilgan Yuhanna ibn al-Batriq, sanskrit tilidagi «Sindhind»ning tarjimoni Muhammad al-Fazariy, «Kalila va Dimna» hamda Arastuning mantiqqa oid asarlarini arab tiliga o‘girgan Abdulloh ibn al-Mukaffa’, nasroniy tabiblar va tibbiy asarlarning mohir tarjimonlari Jurjis ibn Jibril va Yuqanna ibn Mosavayh, hindistonlik tabib va astronom Manka, Barmakiylar tasarrufidagi shifoxona mudiri Ibn Dihna, Sallom al-A’rash va Bosil al-Mitranlarni kiritish mumkin.

Ikkinchi davr - al-Ma’munning Marvda xalifalik kursisini egallagan 813 yildan boshlab to 913 yilgacha davom etadi. Bu yillar nafaqat tarjima faoliyatining, balki ilm-fan rivojining «oltin davri» deb yuritiladi. Bu davrdagi tarjima sohasining asosiy namoyondalari al-Hajjoj ibn Matar, Qusta ibn Luqa al-Ba’albakkiy, Abd al-Masih ibn Na’ima al-Himisiy, Hunayn ibn Is’hoq va uning o‘g‘li Is’hoq ibn Hunayn, Sobit ibn Qurra, Hunayn ibn Is’hoqning jiyani Habash al-A’sam nomi bilan tanilgan Hubaysh ibn al-Hasanlar bo‘lgan. Ular o‘sha davrdagi boshqa olimlar kabi Buqrot, Joliyuvnus, Arastularning asarlarini tarjima qilganlar, ularga sharh va izohlar yozganlar.

Uchinchi davr – 915 -1050 yillarni (XI asrning II yarmini) qamrab olib, Abu Bishr Matta ibn Yunus, Sobit ibn Qurraning o‘g‘li Sinon ibn Sobit, Yahyo ibn Adiy, Abu Ali ibn Zur’a, Hilal ibn Hilal al-Himsiy kabi tarjimonlar Arastuning mantiq va tabiiy fanlarga oid asarlarini tarjima qilgani bilan belgilanadi. Tarjima faoliyatining bu uch davri Ahmad Farid Rifa’iyning «al-Ma’mun asri» nomli kitobida keltirilgan. Buning natijasida yunon, fors, hind va boshqa xalqlarning noyob ilmiy merosi arab tiliga o‘girildi va musulmon madaniyatining ajralmas bo‘lagiga aylandi.