|
3. Mustaqillik va O’zbekistonda siyosatshunoslik fanining shakllanishi va rolining oshib borishi
Inson ongi hayotining 6 ming yili davomida 14513 ta turli darajadagi urushlar sodir bo’lib, bunda 3 milliard 640 mln. kishi qurbon bo’lgan. Mana shu son-sanoqsiz urushlar natijasida barbod etilgan qiymat-qadriyat oltinga aylantirilganda Yerning ekvator aylanasi bo’yicha uni 10 metr qalinlikdagi va eni 8 km bo’lgan oltin kamar bilan aylantirib chiqsa bo’lar ekan. Osventsum lagerida 4 mln. begunoh odam tiriklayin yoqib yuborilgan, kuli ekinzorlarga sepilgan. 5 ming yil ichida insoniyat bor-yo’g’i 292 yil urushlarsiz tinchlikda yashagan.4
YuNESEF ma’lumotlariga qaraganda 1945-1992 yillarda 149 urush olovi va bu qirg’inbarotlarda 23 mln. odam qurbon bo’lgan. Bu raqamlar shuni ko’rsatadiki, haloq bo’lganlar soni XIX asrdagiga qaraganda 2 marta, XU111 asrga qaraganda 7 marta ko’p ekan. Lekin XX asrga kelib insoniyat madaniy olami tanazzulga uchradi. Uning qo’lida shahar va qishloqlarni vayron qiluvchi qurol-yorog’lar to’plandi. Bularni ishlatmaslikni nazorat qiluvchi mexanizm ishlab chiqilmadi. Natijada 1-11 jahon urushlari kelib chiqdi. Bu jarayon dunyoda demokratik kuchlar o’sishiga olib keldi. Dunyoda shundan keyin ham siyosiy xatoliklarga yo’l qo’yildi. Natijada siyosatni nazariy jihatdan qayta ko’rib chiqish zarurati yuzaga keldi. Ana shu zaruratlardan so’ng kishilarga dunyo va insoniyat taraqqiyotini tahlil qilish metodini, umuminsoniy xarakterga ega bo’lgan haqiqatni o’rgatadigan hozirgi zamon siyosatshunosligi vujudga keldi. CHunki siyosatning asosini diplomatiya tashkil qiladi.
1948 yil BMTning YuNESKO (Maorif va madaniyat, fan masalalari bo’yicha shug’ullanuvchi bo’lim, 1946 yilda tuzilgan) tashkiloti gumanitar fanlar qatoriga siyosatshunoslikni ham kiritdi. XX asrning 40–50- yillarida bu fan shakllandi. SHarqiy Yevropa, AQSH, Frantsiya, GFR, Yugoslaviya, CHexoslavakiya, Vengriya, Polpsha, Ruminiya va boshqa mamlakatlarda maxsus institutlar tashkil etildi, oliy o’quv yurti dasturlariga kiritildi. Masalan, Frantsiyada 1945-76 yillarda Bordo, Grenobl, Ekse va boshqa shaharlarda maxsus institutlar tuzildi. Bularda bir vaqtning o’zida studentlar ham o’qib, ham ilmiy-tadqiqot ishlari olib bora boshladi. Bu institutlarni bitirib chiqqan mutaxassislarning 20 foizi ijtimoiy sektorlarda, 65 foizi korxonalarda va boshqa sohalarda ishlaydi. 1965 yildan Frantsiyada 14 oliy o’quv yurti faqat siyosatshunoslik sohasi bo’yicha mutaxassis tayyorlab kelmoqda. 1980 yillarda Frantsiyadagi 72 oliy o’quv yurtidan 18 universitet siyosatshunoslik sohasi bo’yicha doktorantura tayyorlashga ixtisoslashtirildi. 1969 yilda mustaqil 6-sektsiya siyosatshunos o’qituvchilar universiteti, 1971 yildan esa Siyosiy fanlar uyushmasi universitetlari tashkil topdi.
1949 yilda BMT huzurida Xalqaro «Politologiya Uyushmasi» ta’sis etildi. 1955 yilda esa Siyosiy fanlar sovet uyushmasi tuzildi. Bunga sobiq SSSR a’zo bo’lsada bu fanni tan olmadi. Lekin siyosatshunoslik fani dunyoda va bizda ham shakllanib bordi. Bu sohada 1962 yili Moskvada ilmiy markaz tashkil etildi. 1979 yili Moskvada Xalqaro siyosiy fanlar uyushmasining Butunjahon XII kongressi bo’lib o’tdi. Sobiq sho’ro mamlakatida buyuk imperiyani saqlab qolish uchun oddiy fuqarolarning siyosat bilan shug’ullanishiga va uni o’rgatishga izn berilmadi. Negaki ko’p millatli davlat bo’lgan SSSR parchalanib ketishini oldindan sezgan.
O’zbekistonda dastlab 1969 yilda ToshDUning (hozirgi O’zbekiston Milliy universiteti) falsafa fakulpteti tarkibida politologlar tayyorlana boshlandi. Mustaqillik sharofati bilan 1991 yili kuzida oldingi O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetiga tegishli partiya maktabi Politologiya va boshqaruv instituti etib belgilandi. 1992 yil 23 sentyabrdan O’zbekiston Prezidenti Farmoni bilan Politologiya va boshqaruv instituti tugatilib, uning bazasida Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti tashkil etildi: xalqaro aloqalar, xalqaro huquq, xalqaro jurnalistika fakulptetlari, shuningdek, Toshkent Davlat Iqtisodiyot universitetining xalqaro iqtisodiy aloqalar bo’limlarida siyosatshunoslik faniga katta e’tibor berila boshlandi. Umuman, mamlakatimizda mustaqillik tufayli siyosatshunoslik faniga keng yo’l ochildi. Bu fanni shaxsan Prezidentimiz Islom Karimov o’z nazoratiga oldi.
Bugungi kunda Politologiya fanining ahamiyati va roli o’sib borishi quyidagilarga bog’liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
