O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

7.2 – rasm. Osma konveyer karetkasi. 
1-katok, 2-kronshteyn, 3-vilka, 4-tortuvchi zanjir. 
Yo’l bir relsli yoki ikki relsli bo’lib, qo’shtavr, burchakli yoki 
boshqa profilli prokatlardan tayyorlanadi. Karetka o’qga o’rnatilgan 
kronshteyn 2 ga mahkamlangan bo’lib, dumalab ishqalanuvchi 
podshipnikda aylanadi. Kronshteynning biri ikkinchisi bilan biriktirilgan 
bo’lib, unga tortuvchi organ va yukli osma mahkamlanadi. Karetkalar 
ishchi va bo’sh karetkalarga bo’linadi. Ishchi karetkalar tashilayotgan 
yukli osmani ko’tarsa, bo’shlari esa tortuvchi organni ushlab turadi. 
Buruvchi qurilmalar.
Gorizontal tekislikdagi yo’lda burilish bitta 
yoki ikkita buruvchi yulduzcha yoki bloklar, shuningdek rolikli 
batareyalar yordamida bajariladi. Yulduzcha va bloklar burilish burchagi 
90°-180° gacha bo’lganda ishlatiladi. Batareyali roliklar burilish 
burchagi 10-35° va ayrim hollarda 90° gacha bo’lganda ishlatiladi. 
Yulduzchalar o’tadigan yukka to’sqinlik qilmasligi va osilgan yuklar 
orasidagi masofa eng kamida 100…150 mm bo’lishi kerak. 
Yuklovchi va tushiruvchi qurilmalar.
Osma konveyerlar yurganda 
yo’lning turli nuqtalarida yuklash va tushirish qo’lda yoki avtomatik 
ravishda bajariladi. Yengil va shakli bir xil bo’lgan yuklar qo’lda 
tushiriladi. 

---

90 
7.1.1. Osma konveyerlarni hisoblash 
Osma konveyerlarning ish unumdorligi quyidagi formuladan 
aniqlanadi: 
dona hisobida 
Z=
3600
1

v
t
, dona /soat, (7.1) 
massa hisobida: 
Q=
1000
Z
G
юк

t/soat, (7.2) 
bunda v – harakat tezligi, m/s; t
1
– osma qadami, m; G
yuk
– bitta 
osmadagi yukning massasi, kg. 
Aravachadagi nagruzkalar. 
Gorizontal uchastkadagi trassada yukli 
aravachalardagi nagruzka yukning massasi, aravacha yoki karetka 
osmasining massasi, qo’shni aravachalar orasidagi tortuvchi organning 
massasidan tashkil topadi: 
R
1 
=G
yuk
+G
ar
+G
to
(7.3) 
Vertikal buriluvchi trassalarda esa aravachaga yuqoridagi 
kuchlarning normal tashkil etuvchisi va tortuvchi organning qo’shimcha 
tarangligi ta’sir etadi. 
;
(7.4) 
bunda t
k
– karetka qadami, m; 
R
– egri buriluvchi yo’lning radiusi, 
m 

(7.5) 
Aravachadagi to’la kuch taxminan quyidagiga teng: 
(7.6) 
Taranglikni hisoblash.
 
Zanjir tarmog’ining eng kichik S
min
tarangligi 500...1000 N. ga teng bo’ladi. 1 pog m. bo’sh tarmoq uzunligi 
og’irligining hisobiy kuchi quyidagicha aniqlanadi:
 
(7.7)
1 pog. m yukli tarmoqnnng massasi: 
, kg/m; (7.8) 
bunda G
0
– osmaning o’z massasi; t
0 
– osmaning kadami, m; t
k
– 
karetka qadami, m; 
q
T

1 pog. m zanjirning massasi; G
K
– karetkaning 
o’z massasi; G
yuk
bitta osmadagi yuk massasi. 
Tortuvchi organning maksimal tarangligi 
S
max
bog’lanish bo’yicha 
tanlanadi va quyidagi formula orqali aniqlanadi: 

---

91 
S
max 
= S
mln
φξλ + ω’[(q
yuk
L
yuk
+ q
bo’sh
L
bo’sh
) (1- A φ
x
ξ
u
λ
m
) + (q
yuk
-
q
bo’sh
)(H
2
-H
1
)]g (7.9) 
bunda ω
1
to’g’ri chiziqli uchastkadagi qarshilik koeffisienti φ
x 
– vertikal 
uchastkadagi qarshilik koeffisienti; ξ – blok yoki yulduzcha bilan 
gorizontal burilishdagi qarshilik koeffisienti; x – bukilishlar soni; u – 
yulduzchadagi gorizontal burilishlar soni; 
t –
rolikli batareyadagi 
burilishlar soni; 
L
bo’sh
va L
yuk
konveyerning yuksiz va yukli tarmoqlari 
gorizontal uzunliklarining proektsiyasi, m; 
N
1
va 
N
2 
– konveyer 
trassadagi yuklovchi va tushiruvchi
joylarning balandlik otmetkalari, m; 
A - bukilishlar va burilishlarning joylashuvi va soniga bog’liq bo’lgan 
koeffisient. 
Taranglik odatda, kontur nuqta metodi bo’yicha xisoblanadi. 
To’g’ri chiziqli gorizontal uchastkadagi nuqta 
P
dagi taranglik 
quyidagicha aniqlanadi:
bo’sh tarmoqlar uchun: 
S
p bo’sh 
=S
n-1 
+ ω’q
bo’sh 
L
bo’sh 
g
(7.10) 
yukli tarmoqlar uchun 
S
p yuk 
=S
n-1 
+ ω’q
yuk 
L
yuk 
g (7.11) 
buruvchi yulduzcha va bloklardagi taranglik: 
S
p 
=ξ S
n-1
(7.12) 
rolikli batareyadagi taranglik: 
S
p 
=λ S
n-1 
(7.13) 
vertikal bukilishdagi taranglik: 
S
p
 = (S
n-1 
φ+ω’qL+qN) g, N (7.14) 
bunda 
(ω’–to’g’ri 
chiziqli 
uchastkadagi 
qarshilik 
koeffisienti;
S
p
– ko’rilayotgan uchastkaning oxiridagi taranglik; ko’rilayotgan 
uchastkaning boshidagi taranglik; L – yo’lning gorizontal proektsiyasi 
uchastkasining uzunligi; H – uchastkaning boshi va oxiridagi 
balandliklar farqi; ± ishoralar ko’tarish va tushirishni anglatadi; 
q
1 
– 
yoyilgan nagruzka kg/m; yuklangan tarmoqlar uchun 
q
l
=q
yuk
bo’sh 
tarmoqlar uchun 
q
1
=q
b
. 
Etakchi yulduzchadagi tortuvchi kuch quyidagi formuladan 
aniqlanadi: 
R = S
Kel 
+ S
Ket
+ W
etak
, N (7.15
) 
Elektrodvigatelning quvvati quyidagicha aniqlanadi: 
N=1/η P
ϑ
max
 ; Vt (7.16)