|
Kurs ishini maqsadi - umumiy psixalogiyada sun’iy intellekt tushinchasini ilmiy-nazariy taxlil etishdan iborat boldi
Kurs ishini vazifasi. Sun’iy intellektni insonlar hayotiga ongiga oid tizimi sifatida o’rganishni o’z oldimizga maqsad qilib qo’ydik
Kurs ishini tuzilishi. Mazkur kurs ishi kirish, 2 ta bob 4 ta paragraph xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil topgan.
I BOB. SUN’IY INTELLEKTNI VUJUDGA KELISHI VA NAZARIY MA’LUMOTLAR TA’RIFI
1.1. Sun’iy intellektni rivojlanish tarixi
Qadimgi davrlarda insoniy intellektga ega bo‘lgan narsa yaratish g‘oyasi xali xavoi edi. Qadimgi Misrda Amon1 (Amon — qadimgi misr osmon va xavo xudosi. Keyinchalik Yanigi qirollikda – quyosh xudosi (Amon-Ra) xudosining “tiriladigan” xaykali yasalgan edi. Qadimgi misrliklar va rimliklar taniqli xaykallar olidida daxshatga tushishgan yani bunda bashoratlar ayon bo‘lishi xaqida anglatgan (xech qanday qullarning yerdamisiz).
O‘rta asrlardagi ma'lumotlarda aytilishicha odamlar kabi xarakat qila oladigan va so‘zlasha oladigan avtomatlar xaqida so‘z yuritiladi. O‘rta asrlarda yoki aniqrog‘i oxirlarida xalq orasida shunday bir mish – mish yurgan ediki doxiylarda gomunkul (ingl. homunculus odamcha) borligi aniqlangan bo‘lib – alkimyochilar nazarida bu jonzot odamsimon va uni sun'iy yo‘l bilan yaratish mumkin. Shvesariyaning taniqli vrachi va tabiiy izlanuvchisi Teofrast Bombast fon Gogengeym (Parasel's nomi bilan ko‘proq mashxur) XVI asrlarda gomunkulni tayyorlash xaqidagi yo‘riqnomani qoldirgan. Olimning fikricha aloxida bir idishga solingan inson urug‘i (pushti) qizdirish natijasida va bazi bir xarakatlar evaziga (otlarning axlatiga ko‘mib qo‘yish, “magnetizasiyalash”, xulosa mazmuni aniq emas) gomunkulga aylangan. Gomunkul kolbaga uncha ko‘p bo‘lmagan inson qonini qo‘shish evaziga boqilgan. Gomunkulni tugilishi Parasel's fikriga ko‘ra – qiriq kun, gomunkulni uzunligi – 30 sm. “Biz yaratgan kabi bo‘lamiz, - Parasel's so‘zi. – Biz yaratganni buyuk mo‘jizasini takrorlaymiz – insonni yaratamiz!”.
|
|
|
a) gomunkul spermatazoidda (golland olimi Xarsekerning rasmi 1694 y.)
|
|
b) Vagner gomunkulni tayyorlamoqda (XIX asr gravyurasi. “Faustu” I.V.Gyote)
|
1-Rasm. Gomunkullar.
|
XVIII asrda texnologiya rivojlanishi tufayli asosan soat mexanizmlarining kashf etilishi tufayli ushbu kashfiyotlarga qiziqish ortib bordi ammo Parasel's xoxlaganidek natijalar “o‘yinchoqlar” singari edi. 1737 y. fransuz kashfiyotchisi Jak de Vokanson inson uzunlgidagi mexanik fleytistani kashf etdi, unda o‘n ikki musiqa yangrar edi, barmoqlar bilan o‘ymalarni bosib mundshtukka puflagan yani xaqiqiy musiqachi singari. Ustaning boshqa yaratgan mexanik barabanshiki va o‘rdakchasi yani qanot va tumshug‘iga ega edi (1738).
2-Rasm. Jak de Vonsonning mexanik o‘rdakchasi.
De Vokansonning estofetasi shved mexaniklarini qamrab olgan edi ular P'er va Anri Dro ota va bola edilar. Anri Droning ismi “android” so‘zining paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan. Bu tarif nemis teologi Al'bert Kel'nski tomonidan XIII asrda kiritilgan bo‘lib grekchadan andr – “odam, erkak kishi” va – eids suffieksidir yani uxshash ma'nolarini anglatadi. Alplik ustalar katta maxorat bilan va insonga o‘xshaydigan xar-xil xarakatlar bajaruvchi mexanizmni kashf etdilar:
|
|
|
4-Rasm. Yozuvchi. -“yozuvchi” yani xoxlagan matnni 40 ta xarfni to‘rtta qatorda yozishni “dasturlangan”;
|
|
|
|
5-Rasm. Musiqachi. -xonada qiyinchiliklarsiz fisgarmonn orqali musiqa chaluvchi “musiqachi”. Bu qo‘g‘irchoq barmoqlari orqali klavishlarni bosib, ketma-ket beshta p'essani chalaolgan, shuningdek bosh qismini qimirlatgan va qo‘llar xarakatini ko‘zlari orqali kuzatgan.
|
“Robototexnikada” erishilgan muvofaqiyatli natijalaridan tashqari shuni nazarda tutish lozimki yani “intellektual” qobiliyatga ega kashfiyotlar yevropaliklardan oldinroq arablar tomonidan kashf etilgan. Buyuk olim mexanik – kashfiyotchi Abu al'-Iz ibn Ismail ibn al'-Razzaz al'-Djazari 1206 y. shunday kitob yozgan “Kitab fi marifat al'-xiyal al'-xandasiyya” bu (Aqilli mexanik qurilmalar xaqidagi bilimlar kitobi), unda 50 ga yaqin mexanik konstruksiyalar xaqida yozilgan. Bu g‘ayri aqilliy tizim boshqaruv dastagi va qo‘llari orqali baraban va simballar o‘yinlarini dasturlagan.
6-Rasm. Al – Djazari kitobidagi asl mexanik orkestorning
xarakat prinsipi va qurilmaning tuzilishi tasviri.
Adabiyotlarda “sun'iy insonni” yaratish g‘oyasi:
Pigmalionning – Galateyasi,
Meri Shellining – Frankenshteyni,
Karlo otaning – Buratinosi,
A.S.Pushkinning – Toshli mexmoni,
Karl Chapekning – robotlarining
yaratilishiga katta turtki bo‘lgan.
Gomerning (mil.avv. VII asr) “Illiada” Gefest xuodosi odamsimon avtomat-jonzotlarni yaratishi. Xalq eposidagi sun'iy aqilli jonzotlar yaratilishi xaqida juda ko‘p misollar bor:
yaxudiy xalqini ximoya qiluvchisini Lyov tomonidan yaratilgan Gol' – ulkan, devsimon loydan odam;
Qorqiz – krestiyan Ivan va Mariyaning uzoq kutgan farzandi va boshqalar,
xattoki, Quronga ko‘ra – Ollox (Bibliyaga ko‘ra – Xudo) tomonidan ODAM ATO xam, yerdan (loydan) yaratilgan.
Sun'iy intellektni yaratilish bosiqchi o‘rta asrlarda yashagan ispan faylasuf olimi matematik va shoir Raymond Lulliya nomi bilan bog‘liq bo‘lib XIII asrda turli xildagi amallarni bajaruvchi mexanik mashinasini kashf etgan, yani umumiy klassifikasiyalarga monand. Fransuz faylasufi Rene Dekart (1596-1650) fikricha inson tomonidan erishilgan bilimlar matematika tariflari kabi murakkab bo‘lishi mumkin degan.
Fikirlash tasvirlash xisoblash muammosi nemis olimi Gotfil'd Vilgelem Leybnisni (1646-1716) xam chettda qoldirmadi shuningdek ingliz matematigi Charlz Bebbidj (1791-1871), tomonidan turli loyxalar qo‘langan bo‘lib, bu mashinalar “Ayirmalar” va “Analitiklar” deb nomlangan. Ular avtorlar tomonidan qurimagan ammo keyingi loyxa xisoblash mashinasining asosi bo‘lib xizmat qildi. Bebbidj umumiy mantiqiy sxemaga arifmetik qurilmani bog‘lagan (“tegirmon” deb nomlagan), xotira registorlari, umumiy “ombor” xolatiga keltirilgan va “kiritish-chiqarish” qurilmasi, uch turdagi perfokarta orqali amalga oshirilgan.
Perfokartalar qo‘shish, ayrish, bo‘lish va ko‘paytirish amallarini mashinaga kiritgan. Perfokarta o‘zgaruvchilari arifmetik qurilmaga xotiradan ma'lumotlarni jo‘natgan va qaytishini boshqargan Raqamli perfokartalar ma'lumotlarni mashinaga kiritish uchun va xotira yetmaganda esa xisoblangan natijalarini saqlagan.
7-Расм. Беббиджнинг лойхасига кўра “Аналитик машина” модели.
O‘sha davrlarda Bebbidjning shogirdi Ada Lavleys (taniqli shoir Djordj Gordon Bayronning qizi) “Analitik mashina” ning intellektual imkoniyatlaridan shubxalangan. Uning yozishicha mashina yangilikni kashf qilishiga va analitik bog‘liqlik va xaqiqiylikni bajarishiga salbiy fikrda bo‘lgan. Bundan tashqari Bebbidj tirikligida 1889 y. ingliz iqtisodchisi va mantiq faylasufi Uil'yam Stenli Djevons (1835 – 1882) dunyoda birinchi bo‘lib oddiy mantiqiy kiritish mexanizimli mashinasini yaratgan (aniqrog‘i mantiqiy algebraik funksiyalarni xisoblagan).
8-Расм. Джевонснинг “Мантиқий пианино”си.
Keyinchalik uni rus olimi P.D.Xrushov (1849–1909) ishga tushirgan, professor A.N.Shukarev (1864–1936) esa bu konstruksiyani takomillashtirgan. 1914 y. “Dunyo bo‘ylab” jurnalida A.N.Sokov yozgan “Agar biz arifmometrga ega bo‘lsak, qo‘shiladigan, 0ayriladigan, ko‘paytiriladigan millionlab raqamlar dastagini qaytaramiz, bundan kelib chiqib, vaqt mantiqiy mashinani talab etadi, yani kerakli klavishni bosilgan xolda biz xatolasiz va xulosa chiqaruvchi imkoniyatga ega bo‘lamiz. U bilan biz bir muncha vaqtdan yutamiz va insonga kashf qilishga, fantaziya, gipotezalar yaratishga imkon beramiz”.
Ammo xaqiqiy “fikirlaydigan mashina” ni yaratish xaqida so‘z yuritadigan bo‘lsak (sun'iy intellektli) faqatgina komp'yuterni yaratgandan keyingina bu imkonga erishish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
