O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat universiteti magistratura bo’limi

1.2.Insonning bilish jarayonlariga sun’iy intellektni ta’siri va o’rni
“Mantiqiy-nazariyachi” ning kamchiliklaridan biri dastur yurishlarni to‘g‘ri yo‘nalishdagiligini anglay olmagan. Xayotda insonlar mummoni xal etishda keyingi xaraktlarini to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini fikrlay olgadi – tabiiy xolatda esa qaytish davomiyligi mavjuddir. Shaxmatda o‘yinchi agar u katta miqdordagi donalarni yo‘qotgan bo‘lsa, xujumdan voz kechishi mumkin. Mualliflar xulosasiga ko‘ra dasturni yaratishda qidiruv antijasida “issiqroq” bo‘lishini inobatga olishga to‘g‘ri keladi. Ular o‘zlarining bosqichiga ishongan xolda 1957 y. keyingi dasturi “Universal amallarni bajaruvchi” (ingl. General Problem Solver GPS) ni tuzishgan. Unda “tog‘ga ko‘tarilish usuli” evristik bosqichni amalga oshirilgan.

Bilimlarni ifoladash mavzulari (Knowledge Repesentation KR) ancha vaqtdan beri sun'iy intelekt soxasidagi ishlarda asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘lib kelmoqda, negaki bilimlar ifodalanishining to‘g‘ri uslubini tanlash tizimini muvaffaqiyatli barpo etishi xam bu bilimlar qo‘llaniladigan dasturiy ta'minotning o‘zini ishlab chiqilishidan xech xam kam bo‘lmagan omil deb hisoblanmaydi. Bilimlarni ifodalash tematikasi bilan uning axamiyatiga ko‘ra kam bo‘lmagan bilimlarni ifodalash tematikasi zich bog‘langan bo‘lib, u komp'yuterli fanlarning ma'lumotlar bazasini loyihalash kabi soxasida ko‘rib chiqiladi.

So‘zsiz ravishda, ma'lumotlar bazalari bilimlar emas, balki ma'lumotlarning masalan, ombordagi tovar-material zaxiralarining inventor schyotidagi ma'lumotlar, kreditor qarzlar to‘g‘risidagi ma'lumotlar, debitor qarzdorlik to‘g‘risidagi ma'lumotlar va repozitoriylari sifatida ko‘rib chiqiladi, ammo xozirgi paytda ko‘p sonli kompaniyalar bilimlarni chiqarib olinishi uchun ma'lumotlarda yashirin qonuniyatlarni analiz qilinishi yo‘nalishida aktiv faoliyatni olib bormoqdalar.
“Bilimlar” xuddi “sevgi” kabi shunday bir so‘zlardan bo‘lib, ularning ma'nosini har kim tushunadi, ammo uni ta'riflashga qiynaladi.
“Bilim” so‘zini almashtiruvchi so‘zlar sifatida ko‘p xolatlarda ma'lumotlar, faktlar, asos-dalillar kabi so‘zlar ishlatiladi.
“Bilimlar” tushunchasining turli xil ilm va fan soxalarida va amaliyotida keng tarqalganligi va qo‘llanilishiga qaramay, mazkur atamaning aniq bir belgisi mavjud emas.
Ko‘p xolatlarda pragmatik deb nomlangan yondashuv qo‘llaniladi: bilimlar deydi – rasmiylashtirilgan ma'lumotlar bo‘lib, ularni dalil sifatida keltiradi yoki ularni mantiqiy xulosa chiqarish jarayonida qo‘llaydi. Ammo bu tarzdagi aniqlashlar chegaralangandir. U ongni bilimlar to‘g‘risidagi va tugishli ravishda xulosa chiqarish mexanizmlari to‘g‘risidagi tushunchalarni ifodalanishining mavjud bo‘lgan uslublari darajasidayoq qayd qilib, o‘zlariga bashqalarni ifodalashga qo‘ymaydilar.
Avval ko‘rib chiqilgan “ma'lumotlar” tushunchasi belgilanishi asosida ularning xususiyatlari va o‘ziga xosliklarini aniqlab, shundan so‘nggina “bilimlar” tushunchasiga o‘tishga xarakat qiladi.
Eslatish joizki, ma'lumotlar deb, professional faoliyatning avtomatlashtirish vositalari orqali keyinchalik ishlov berish, saqlash va uzatish uchun yaroqli bo‘lgan rasmiylashtirilgan axborotga aytiladi.
Qaysi xususiyatlar ma'lumotlarni bilimlarga aylantirar ekan?
Bilimlarning 6 ta asosiy xususiyati sanaladi va xarakterlanadi (ulardan bir qismi ma'lumotlarga ham tegishlidir).