O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti

3.O’qituvchi nutqining mantiqiyligi. 
 
Nutqda bayon etilgan fikrning qismlari va alohida fikrlarning o’zaro mutanosibligi 
mantiqiylik deb  yuritiladi. Mantiqli nutqda  gaplardagi fikrlar butun nutqdan kelib 
chiqadigan  fikrning  qismlari  hisoblanadi,  ular  orasida  ziddiyat  bo’lmaydi. 
Mantiqiylik aniqlikka suyanadi. Bunda predmet aniqligi, tushunchalik aniqlik ham 
muhimdir.  Noaniq  nutq  mantiqiy  bo’la  olmaydi.  Nutqda  mantiqiylikka  erishish 
uchun  unda  qo’llangan  so’zlar  bilan  ularning  predmetlik  ma’nolari  mos  bo’lishi 
lozim.  Boshqacha  aytganda,  har  bir  so’z  nutqda  qo’llanganda  o’ziga  biriktirilgan 
ma’nonigina ifodalashi lozim. 
To’g’ri  nutq  uchun  kurashuvchi  kishi  eng  avvalo,  mantiqiy  fikrlashni  o’rganishi 
lozim.  Har  qanday  tafakkur  ko’rinishi  mantiq  qonunlariga  mos  bo’lishi  kerak. 
So’zlaganda fikrning tartibiga qattiq ahamiyat berish, fikrlashda mantiqiy xatolarga 
yo’l qo’ymaslik mantiqiylikni garovidir. 
Gap ichida mantiqiylikni buzilishiga quyidagilar sabab bo’lishi mumkin: 
1.  Ma’lumki,  so’zlar  o’z  ma’no  doiralariga  mos  keluvchi  so’z  bilangina  birika 
oladi.  Istalgan  so’zni  istalgan  so’z  bilan  biriktirish  mumkin  emas.  Birbiriga  mos 
kelmaydigan tushunchalarni ifodolovchi so’zlar gap ichida birikib qolsalar, fikrda 
mantiqsizlik  yuz  beradi.  «Sonatornio’rmon  maktabi  vrachiga  qizg’in 
minnatdorchiligimni izhor etaman. Bu odamning chehrasi kulib turganidek, u katta 
tajribaga  ham  ega».  Bu  gapda  birbiriga  mos  kelmaydigan  tushunchalar  (tashqi 
ko’rinish va mutaxassislik tajribasi) bir qatorga qo’yilgan.