O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Paronim so‘zlar.
Birdan ortiq so‘zning shakliy o‘xshashligi 
paronimiya 
deyiladi. Talaffuzi bir-biriga juda yaqin, ammo yozilishi va ma’nosi har xil bo‘lgan 
so‘zlar 
paronim so‘zlar
deyiladi. Masalan, 
asr 
va 
asir
, 
afzal
va 
abzal
, 
sher
va 
she’r 
kabi so‘zlar talaffuzda bir xil aytisa-da, yozilishda farq qiladi. Ma’nosi ham 
butkul boshqa-boshqa. Paronimni ikki xil yozilishga ega bo‘lgan, ammo ma’nosi 
bir xil bo‘lgan dubletdan farqlash kerak: 
arava
– 
aroba
, 
shabada
– 
shabboda, 
benihoya – benihoyat, gado – gadoy 
kabilar paronim emas, dublet, variantdosh 
so‘zlardir. 
Paronimlar talaffuz jihatdan o‘xshash bo‘lganligi uchun undan qofiya sifatida 
keng foydalaniladi. 
Paronimning uslubiy xususiyati. Paronimni to‘g‘ri qo‘llamaslik oqibatida 
xatolik yuz beradi: 
Chanoqdagi lo‘ppi ochilgan paxta quyoshda yarqirab, 
kumushdek toblanadi
. Bu gapdagi 
toblanadi
so‘zi o‘rnida 
tovlanadi 
so‘zi 
ishlatilishi kerak edi. 
Savol va topshiriqlar: 
1. Ona tilida so‘zlarning shakl va ma’no munosabatlariga ko‘ra qanday turlari bor?
 
2. Omonimlar nima, ularning ko‘p ma’noli so‘zlar (polisemantizmlar)dan farqini 
tushuntiring. 
3. Sinonim (ma’nodosh so‘z)lar haqida ma’lumot bering. 
4. Sinonimiya qatori qanday xususiyatlarga ega? 
4. Antonimiya haqida gapirib bering. 
5. Paronimlarga misollar keltiring. 
6. Omonim, sinonim, antonim va paronimlarning nutqda qo‘llanishining o‘ziga 
xosligi nimada?. 
7. Giponimiya hodisasi haqida ma’lumot bering. 
8. Graduonimiya nima? Misollar keltiring. 
Test savollari 
1.
O‘zaro shakldosh qo‘shimchali yasama so‘zlar berilgan gapni toping.
A. Maktabda “Balli yigitlar” musobaqasi bo‘lib o‘tdi. B. Qiz qaynatma 
sho‘rva va qatlamalarni olib, onasini yo‘qlab keldi. C. Qo‘lida boltasi bo‘lsa-
yu, shart bir daraxtni kesib jo‘nasa. D. Yoshlik g‘animat, uni behudaga 
sarflamaslik kerak. 
2.
So‘z 
qo‘llashda 
xatolikka 
yo‘l 
qo‘yilgan 
gapni 
toping.
A. Podsho vazir-u ayonlari davrasida otdan tushib, tog‘ bag‘riga qarabdi.
B. Sening vujudingda sirlilikning mavjudligini birinchi bor uchratganimdayoq 
payqagan edim. C. Shu chog‘ artilleriya qismlari to‘plar bilan ota boshladi.
D. Qanotlaring mallarang, jussang kichikligidan ko‘rinarkansan arang. 
3.
Qaysi qatorda iboraning ma’nosi noto‘g‘ri berilgan? 

---

157 
A.
Do‘ppisi yarimta – bechora B. kavushini to‘g‘rilab qo‘ydi – haydab 
yubordi C. bosh suqmoq – aralashmoq D. qo‘y og‘zidan cho‘p 
olmagan – beozor 
4.Qaysi qatordagi gapda paronim juftini qo‘llash bilan bog‘liq xatolikka yo‘l 
qo‘yilgan?
A. Muhim masala yuzasidan majlis chaqirildi. B. Erkinboy ishni birinchi bo ‘lib 
nihoyasiga yetqazdi. C. Asad burjining bolalari tug‘ma mag‘rur bo‘ladi.
D. Sinfdoshlarim bilan maktab bog‘iga yangi ko‘chatlar o‘tqazdik. 
5.Uslubiy betaraf so‘zlar qatorini toping. 
A.Ildiz, kvadrat, neytron B. tagcharm, poshna, qolip C. yaxshi, qalam, 
keldi D. alalxusus, azm, adil 
6.Qaysi qatordagi ham ko‘chma, ham o‘z ma’nosida qo‘llana oladigan birliklar 
ko‘rsatilgan? 1. To‘lib-toshmoq; 2. Iliq suv; 3. Yengil qarash; 4. O‘t yoqmoq; 5. 
Yo‘l ochmoq; 6. Ko‘ngil ochmoq. A. 1,2,4,5 B. 1,4,5 C. 1,2,3,4,5
D. 3,4,5,6 
7.Qaysi qatorda tojik tilidan o‘zlashgan so‘zlar keltirilgan? A. olov, osmon, 
chopon B. o‘t, novvos, to‘n, cho‘ntak C. chorpoya, muqova, oftob
D. sop, kissa, quyosh 
8.To‘g‘ri hukmni belgilang.
A. Sotsial chegaralangan so‘zlarga argo, jargon, shevaga xos so‘zlar kiradi.
B. ayrim argolar umumtil leksikasidan olinadi. C.argo va jargonlar hududiy 
chegaralangan so‘zlarga kiradi. D. ma’lum ijtimoiy guruh doirasidagina 
ishlatiladigan so‘zlar hududiy chegaralangan so‘zlar deyiladi. 
9.Noto‘g‘ri hukmni belgilang.
A. Lug‘atlarda bosh so‘z sifatida leksemalar beriladi. B. ma’lum ma’no bilan 
bog‘langan va morfologik shakllangan tovush yoki tovushlar birikmasi leksema 
sanaladi. C. Grammatik ma’nosiz, faqat leksik ma’no bildiruvchi til birligi 
uchun leksema atamasi qo‘llaniladi. D. Tahlil jarayonida so‘zlar leksema va 
grammatik qo‘shimchalarga bo‘linadi. 
10. Kechalar fig‘onimdan tinmadi kavokiblar, Arz to samo uzra mojaro 
Uvaysiyman. Ushbu baytda so‘zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra qaysi 
turi qo‘llangan? A. zid ma’noli so‘zlar B. ibora C. ma’nodosh so‘zlar
D. paronim so‘zlar 

---

158