O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Atsiklik, statik va quvvati o’zgarib turuvchi mashqlarda
 organizmning 
alohida holatlari 
Turli xil standart atsiklik mashqlarda va vaziyatli mashqlarda ishning quvvati 
o’zgarib turganligi sababli an’anaviy turg’unlik holati kuzatilmaydi. 
Gimnastika, suvga sakrash, akrabatika, uloqtirish, og’ir atletika, uzoqlikka va 
balandlikka sakrash, o’q otish va boshqa mashqlarda ish qisqa vaqt davom etadi. 
Uzoq  davom  etadigan  tsiklik  mashqlardan  farqli  o’laroq,  yuqoridagi  mashqlarda 

---

kislorod  iste’moli  va  boshqa  fiziologik    ko’rsatkichlarida  turg’unlik  holati    hosil 
bo’lishi qiyin. 
Biroq, bu sport turlarida mashq bajarishning takrorlanishi, ishga kirishishning 
o’ziga xos ko’rinishini keltirib chiqarib, funktsiyalarni stabillanishini ta’minlaydi. 
Har  safargi  mashq  bajarish  navbatdagisi  uchun  shaylanish  hisoblanadi  va 
organizmni ishga kirishishini ta’minlab, funktsional o’zgarishlar asta-sekin ortirib 
talab  darajasiga  ko’tarilishi  va  ishning  foydali  ish  koeffitsientini  ortishiga  olib 
keladi.  
Sport  o’yinlari  va  yakka  olishuv  mashg’ulotlarida  sportchi  organizmining 
bo’layotgan vaziyatni o’zgarib turishi bilangina emas, balki  bajarilayotgan  ishning 
quvvati  o’zgaruvchanligi  bilan  ham  tavsiflanadi.  Ish  quvvvatining  to’xtovsiz 
o’zgarib turishiga qaramasdan, ishga kirishish davri o’tgandan keyin organizmning 
somatik va vegetativ ko’rsatkichlari qandaydir ishchi holati darajasiga ko’tariladi. 
Masalan,  basketbol  o’yini  davomida  yurak  urishlar  soni  minutiga  130-180  ta 
darajasida  ushlanadi.  180  ta  darajaga  o’yinni    ayrim  epizodlarida  ko’tarilsa  ham, 
o’yindagi pauza vaqtlarida 130 tadan pastlamaydi. Bunday optimal darajani  ushlab 
turish  uchun organizm ma’lum miqdorda energiya sarflaydi. Har bir sportchining 
bunday holatni  uzoq va uzliksiz saqlashi induvidual xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. 
Uzliksiz ishlashning optimal darajasi sportchilarning tug’ma xususiyatlariga, sport 
mahoratining  darajasiga,  chiniqish    mashg’ulotlarining  taktik  va    texnik 
yo’nalganligiga,  faoliyatning    jadalligi  va  boshqa  bir  qator  sabablarga  bog’liq 
bo’ladi.  Masalan,  qilichbozlar  organizm  funktsiyalarini  tiklash  uchun  turli  
mikropouzalardan foydalanadi. Bu pauzalar davomliligi ko’p bo’lmasligi kerak,  aks 
holda    ishchi  darajani  pasayib  ketishi  natijasida  harakat  reaktsiyalarini  vaqti 
cho’ziladi sanchishning aniqligi ham kamayadi.  
Biroq,  bu  pauzalar  tez  charchab  qolishning  oldini  oladi,  diqqatning  yuqori 
darajasini  saqlaydi,  harakat  va  vegetativ  funktsiyalarning  biroz  qayta  tiklanishiga 
imkon yaratadi.