O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Testosteron gen-doping – testosteronni hosil bo’lishini boshqaruvchi gendan 
doping  sifatida  foydalanish  genetikani  istiqbolli  yo’nalishlaridan  hisoblanadi.  Bu 
doping anabolik steroidlarning o’xshashi bo’lib, ulardan tabiiyligi bilan farq qiladi. 
SHu  sababli  organizmda  uni  aniqlashni  juda  qiyinligi  nolegal  ishlatishni 
qulaylashtiradi. 
 
Dopinglarni  aniqlash    
Genetik  dopingni  organizmga  kiritish  hisobiga  yuzaga  keladigan 
o’zgarishlarni  boshqa dopinglar ta’sirida yuzaga keladigan o’zgarishlarga nisbatan 
aniqlash  juda  qiyin.  2000  yilga  kelib  genetik  dopinglar  muammosi  Xalqaro 
Olimpiya Komiteti darajasiga ko’tarildi. Biroq ulardan foydalanish shu davrga kelib 
keng  tarqalgan  edi.  Dopingni  aniqlash  uning  xususiyati  va  organizmga  kiritilish 
usuliga  bog’liq.  Bunday  modda  jigar  orqali  yuborilsa  muskullarga  qon  orqali 
borganligi  uchun  uni  qondan  aniqlash  oson  bo’ladi.  Muskulni  o’ziga  yuborilgan 
dopingni  aniqlash  qiyin.  Bunda  ukol  qilingan  muskuldan  biopsiya  yo’li  bilan 
kichkina muskul bo’lakchasi uzib olinib tahlil qilinadi. Bu albatta og’riqli jarayon 
hisoblanib uni musobaqa vaqtida amalga oshirish muskul holatini o’zgartirib, sport 
natijasiga ta’sir qilishi mumkin. 
Epogen  dopingni  aniqlash  bir  muncha  osonroq,  vaxolangki,  dastlabida  bu 
muammoni  yechish  juda  qiyin  bo’lgan.  Musobaqadan  alaqancha  avval  sportchini 
qonini  olib  musobaqa  vaqtida  olingan  qon  bilan  taqqoslash  orqali  bu  muammoni 
yechishga  harakat  qilingan. 2000  yili  Sidney  Olimpiadasida  epogen-dopingni  qon 
bilan siydikni birga tahlil qilish orqali aniqlash imkoniyati paydo bo’ldi. Biroq bu 
usulda bir qator muammolar paydo bo’ldi. 
2004 yili frantsuz olimlari tomonidan tabiiy protein tipiga mansub dopinglarni 
aniqlashda  maymunlarda  o’tkazgan  tajribalaridan  olgan  natijalari  muammoni 
yechishga  imkon  berdi.  Qondan  va  aniq  bir  muskuldan  olingan  epogenning 
tahlillaridan  oliingan  natijalarni  taqqoslash  taklif  qilindi.  Muskulga  yuborilgan 
epogenni  aminokislota  tarkibi    qondan  olinganikiga  o’xshash  bo’lganligi  uchun, 
organizmni immun tizimi unga yot tana sifatida qarshi kurashmaydi. Aniqlanishicha 
sunniy  epogen    tabiiysidan  oqsilni  fazoviy  tuzilishi  ko’ra  farq  qiladi  ekan.  SHu 
sababli uni aniqlash imkoniyati paydo bo’ldi. 
SHunday  qilib,  epogen-dopingni aniqlash  muammosi  topildi. Biroq keyingi 
o’tkazilgan  kuzatuvlar  bu  muammo  murakkab  ekanligini  ko’rsatdi.  Barcha 
sportchilarda epogenni strukturaviy tuzilishida farq chiqavermaydi, ayrimlarida esa 
farq  immun  tizimini  reaktsiyasini  keltirib  chiqarib  organizmni  o’limiga  sabab 
bo’lishi mumkin. 
Epogen-doping yuborilganda organizmni ayrim xujayralari ham eritropoetin  
chiqara boshlaydi. Biroq ular ishlab chiqargan eritropoetin xaqiyqisidan biroz farq 
qiladi va u doping qo’llanganligi xaqida signal bo’lib xizmat qilish mumkin. 

---

Doping  qo’llanganligini  sportchining  natijalarini  birdaniga  ortib  ketganidan 
va organizmni parametrlarini keskin o’zgarganidan ham ko’rish mumkin.